وقایع مملکت مصر (گزارشی از شورش عارابی پاشا در مصر بر علیه استعمار انگلیس)
از مولفی ناشناخته (بر اساس نسخۀ مصوّر از مجموعۀ صارم الدولۀ اصفهان)
به کوشش:
یوسف بیگ‌باباپور
مسعود غلامیه
درآمد
اين نسخه در كتابخانة صارم‌الدوله اكبر مسعود، پسر ظل‌السلطان در اصفهان به شمارة 11395 نگهداري مي‌شود. خط آن نستعليق، تاريخ كتابت قرن چهاردهم و در 195 صفحه و جلد مقوایی ضربي است.
این اثر شرح وقایع قیام مصریان بر علیه استعمار انگلیس است که به رهبری عارابی پاشا به وقوع پیوست و توانست ضربات و خسارات شدیدی به دولت بریتانیای آن زمان وارد آورد. در این قیام هر دو طرف خسارات جانی و مالی زیادی دیدند، اما در نهایت با فشار دولت انگلیس بر دولت وقت مصر، و از طرفی درگیری مستقیم ارتش مستقر دولت انگلیس در مصر توانستند آن را سرکوب نمایند و در نهایت عارابی پاشا را زندانی و سپس به یکی از جزایر دوردست از متصرفات انگلیس تبعید نمایند. تصاویر این اثر نیز در نوع خود جالب و دیدنی است.
امّا مجموعۀ خطی صارم الدوله در اصفهان از بسیاری جهات حاوی آثار ارزنده و متنوعی است. اكبر ميرزا، مشهور به اكبر مسعود، ملقّب به صارم الدوله از رجال مشهور و نقش آفرين اواخر عهد قاجار و اوایل دورۀ پهلوي اوّل بوده است. او فرزند ارشد مسعود ميرزا ظل السّلطان و از نوادگان ناصرالدّين شاه قاجار مي‌باشد كه به علّت كارهاي سياسي، در دورۀ حكومت 20 سالۀ رضا شاه مطرود و خانه نشين شد.
مرحوم صارم الدوله تعداد پانصد جلد كتاب از كتاب‌هاي چاپي كتابخانۀ پدرش ظلّ السلطان را جهت ايجاد كتابخانۀ مدرسۀ متوسطۀ اصفهان (صارميه) در آغاز به صورت وقف به مدرسه اهدا مي‌نمايد. علاوه بر تعداد فوق، پانصد جلد ديگر كتب چاپي و خطي در سال 1344 توسط وي به كتابخانۀ فرهنگ اصفهان اهدا مي‌شود.
مجموعۀ كتب خطّي و چاپي كه در سال 1344 شمسي توسط اكبر ميرزا ملقب به صارم الدوله به كتابخانۀ عمومي اصفهان اهدا شده، تماماً ممهور به مهر بيضوي شكلي است كه در آن اين عبارت حك شده است: «اهدايي به كتابخانۀ فرهنگ اصفهان صارم الدّوله آذر ماه 1344». كتب خطّي اين مجموعه كه عمدتاً در قرن سيزدهم و اوايل قرن چهاردهم هجري قمري به رشتۀ تحرير در آمده و بيشتر در زمان پدر صارم الدوله يعني ظلّ السلطان نوشته شده، اين اقدام يا به دستور مستقيم ظلّ السلطان انجام گرفته و يا اين كه به صورت پيشكش به نام او نوشته و يا ترجمه شده، ولي تعدادي از آن نسخ نفيس، مربوط به قرون قبل از آن است. موضوع كتب خطي بيشتر در زمينه‌هاي تاريخ و جغرافيا، سفرنامه و ادبيات مي‌باشد.
البته تعداد قابل توجهي از كتب خطي مذكور، ترجمه‌هايي است از زبآن‌هاي مختلف اروپایي كه در دوره‌ی قاجار صورت گرفته است. طبق دفتر ثبت كتب خطي كتابخانه، تعداد كتب خطي اهدایي او به كتابخانه حدود 210 تا 250 نسخه ذكر شده است. (بعضي از نسخ به صورت مجموعه، حاوي چند كتاب است)، و بسياري از كتب چاپ نشده به صورت دست نويس هنوز باقي مانده است.
از ويژگي‌هاي اين مجموعه اين كه بعضي از نسخ، منحصر به فرد بوده و در ديگر كتب فهرست نسخ ديده نشده است. همچنین، نفاست و ظرافت هنرهاي به كار رفته در نسخه‌هاي مذكور است كه آن را ممتاز نموده است.
با اطلاع از وجود این نسخ خطی ناب و منحصر به فرد، در مجموعۀ صارم‌الدوله ضرورت نیاز به تصحیح و نشر آن آثار ملی مکتوب و قرار دادن این رسایل در دسترس علاقه‌مندان، بیشتر از پیش احساس گردید.
ما در احياي اين اثر به همين يگانه دست‌نويس آن اكتفا نموده‌ايم. 1
1 . نك: فهرست نسخه‌هاي خطي صارم‌الدوله، نگارش محمدعلی هدایت، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1387، ص120.
