علی حیدری؛ قاسم صحرایی؛ مجتبی عباس ابادی
چکیده: در روزگار صفوی، محافل اجتماعی به خصوص قهوه‌خانه‌های شهر اصفهان، نقش مهمّی در روابط و فعاّلیّت-های شاعران مکتب اصفهان داشته‌است. در لابه‌لای تذکره‌ها و گاه سفرنامه‌های اروپاییان، آنچه مشاهده می شود، حضور شاه‌عباس اوّل و دیگر اقشار اجتماعی در قهوه‌خانه‌است. طرح غزل، نقد و اصلاح شعر شاعران، که بعضاً اهل پیشه و کسب بوده‌اند و در عرصه‌ی آفرینش شعر، نیاز به تلاش و ممارست داشته‌اند، در قهوه خانه‌ها به رشد و کمال می‌رسیدند. همچنین قهوه‌خانه‌ها؛ در رونق وقوع‌گویی و پیوند خوش‌نویسی و شعر این دوره، تأثیر بسزائی داشته‌اند. از طرف دیگر گاهی مصرف مواد مخدّر در این قهوه‌خانه‌ها نیز قدرت تخییل آنان را تشدید می‌کرده‌است، تا جایی که می‌توان گفت یکی از دلایل بعضی از خیال‌پردازی شاعران آن دوره، مصرف همین مواد بوده‌است. چنان که در سطح واژگانی و مضمون پردازیِ تنی چند از شاعران صاحب طرز چون صائب به آن برمی‌خوریم. اگر چه ظرافت خیال و نازک‌اندیشی شاعران سبک هندی دلایل فراوانی دارد، امّا می‌توان گفت مصرف مواد مخدّر یکی از عوامل این شیوه بوده، که کم‌تر بدان پرداخته شده‌است. فراوانی اصطلاحات قهوه‌خانه و اسامی انواع موارد مخدر در شعر این دوره، تا حد زیادی گویای این واقعیت است. در این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی سعی شده‌است تأثیر قهوه‌خانه‌های اصفهان به عنوان محفلی ادبی و همچنین مصرف مواد مخدّر، در این مکان‌ها، بر شکل‌گیری شعر این دوره، بررسی شود.
فرهنگ و ادبیات عامه، دوره 5، شماره 15، مرداد و شهریور 1396
