نسخ خطی قرآنی در کتابخانه و گنجینه کاخ گلستان

حسنعلی فریدونی^[1]

وحید توسلی^[2]

چکیده:

از مهمترین کتابخانه های ایران که شهرتش بیشتر به سبب آثار ارزشمند و نفیس آن است، کتابخانه کاخ گلستان( گنجینه کتب و نفایس کاخ گلستان) می باشد، که در آن گنجینه ای از دانش و فرهنگ ایرانی وجود دارد. نظر به اینکه خداوند انسان را به قلم توجه داده است. ایرانیان به کتابت قرآن به دیده احترام نگریسته و با ابداعاتی در هنر خوشنویسی، جهت تکامل آن قوانین و قواعدی را وضع کرده اند، که ویژگی هایی در نسخه های خطی هر دوره بوجود آورده است. که با بررسی این ویژگی ها می توان به شناخت بهتری از این آثار دست یافت. در این مقاله فهرستی موجز از قرآن های دارای رقم کامل کتابت که در فهرست قرآن های خطی این کتابخانه آمده است، ارائه شده است. و با استناد به این فهرست، نتایجی در باب ویژگی های این آثار بدست آمده ،که می تواند مورد استفادهمحققانی که در زمینه نسخ خطی فعالیت می کنند، قرار گیرد.

کلید واژه: قرآن، رقم کتابت، کتابخانه کاخ گلستان، فهرست، نسخه خطی

1ـ مقدمه

یکی از راههای شناخت در حوزه نسخه‌شناسی، تحلیل و بررسی آثار می‌باشد، که در این راه نیاز به فهرست نگاری موجز، که محقق ازآن بتواند به نسخه‌ها دسترسی پیدا کند، موردنیاز است. در بررسی فهارست ارائه شده نسخه‌هایی وجود دارد که به خط مولف یا دارای رقم کتابت مشخص می‌باشد، که از آن طریق می‌توان به تطبیق دیگر نسخه‌ها با این نسخ پرداخت. در مصاحف قرآن، کاتب به علت تقدس و حرمت آن بسیار محتاط بود، تا از هرگونه تحریفی جلوگیری نماید. و همینطور هنرمندان صحاف و مذهب به علت حرمت این آثار، بسیار در کار خود دقت نموده، و بهترین و ظریفترین آثار زمانه خود را در این مصاحف اجرا می‌نمودند. که در شناخت نسخه‌ها، ویژگیهایی، چون نوع خط، کاغذ، آرایه‌ها، جلد، قطع آثار قابل تفکیک و شناخت است.

2ـ بیان مسئله:

از موارد مورد نیاز محققین درعصر ارتباطات الکترونیک، بازیابی سریع اطلاعات می باشد، که از طریق فهارستی چون نامگوی یا توصیفی نمی توان به این مهم دست یافت، در این مقاله با ارائه فهرستی موجز، و تفکیک شده در مباحث نسخه شناسی، محقق می تواند به سرعت اطلاعات مورد نیاز خود رااز طریق یک نشریه الکترونیک بدست آورد.

3ـ گنجینه کتب و نفایس کاخ گلستان

گنجینه کتب و نفایس کاخ گلستان که در گذشته به نام کتابخانه سلطنتی شهرت داشت از مهمترین کتابخانه های دارای آثار نفیس خطی و هنری است. این کتابخانه، در اوایل قرن سیزدهم و توسط فتحعلی شاه تاسیس شد، که ادامه دهنده کانون های دیوانی و سلطنتی گذشته در ایران بود، و در آن هنرمندانی متشکل از نقاشان، کاتبان، صحافان و مذهبان در کنار هم فعالیت می کردند. ناصر الدین شاه توجه ویژه ای به کتابخانه داشته، و با ساخت مهرریاست کتابخانه بر عملکرد وگردآوری آثار نظارت داشته، وآن را به کتابخانه سلطنتی یا کتابخانه موزة سر کاری نام گذاری کرده بود.

آثار گردآوری شده در این کتابخانه، بیشتر باب طبع شاهان قاجار بود. در دوره حکومت فتحعلی شاه به ادبیات و خط نسخ توجه ویژه ای می شد، و نسخه های متعدد ادبی به خط نسخ کتابت شده است. و” هنرمندان چیره دست در آن عهد مانند: عبد الله بن عاشور رنانی، زین العابدین اشرفالکتاب اصفهانی، محمد شفیع بن محمد علی تبریزی، وصال شیرازی و صدها نسخ نویس و خوشنویس نامدار دیگر در اقلام مختلفه در آن عصر تربیت یافته و با تفاخر و تنافس در عرصه هنر نمایی به مسابقه پرداخته اند”( آتابای، بدری،1351،ص 6).

از مصوران و نقاشان این کتابخانه می توان از هنرمندانی چون آقا زمان، میرزا بابا، آقامهرعلی، آقالطفعلی، ابوالحسن افشار، خاندان وصال، آقا نجف، آقا حیدر علی، صنیع الملک، محمود خان ملک الشعرا، کمال الملک، اسماعیل جلایر نام برد، که آثار بدیعی را در این کتابخانه اجرا کرده اند. که معدودی از آثار آنها در این کتابخانه موجود است. از آثار نفیس موجود در این کتابخانه می توان به دهها قرآن که توسط کاتبان برجسته اجرا شده و شاهنامه بایسنغری و خمسه نظامی که در حافظه جهانی ثبت شده و نسخه نفیس هزار و یک شب اشاره کرد که بخشی از گنجینه محتشم و فخیم کتابخانهکاخ گلستان می باشد. امروزه این کتابخانه بالغ بر 4200 نسخه دارد[3].که 2200 عدد از آنها در فهارس زیر از آنها ذکر شده است:

1-3. جلد اول، فهرست قرآن های خطی(1351ش.)، 222 نسخه

2-3. جلد دوم، فهرست کتب دینی و مذهبی(1352ش.)، 502 نسخه

3-3. جلد سوم، فهرست مرقعات(1353ش.)، 250 نسخه

4-3. جلد چهارم، فهرست دیوان های خطی 1(1355ش.)، 296 نسخه

5-3. جلد چهارم، فهرست دیوان های خطی 2(1355ش.)، 556 نسخه

6-3. جلد پنجم، فهرست تاریخ، سفرنامه، سیاحت نامه(1356ش.)، 301 نسخه

7-3. جلد ششم، فهرست آلبوم ها(1357ش.)، 250 نسخه

8-3. جلد هفتم، فهرست کتب ادبی و عرفانی(1357ش.)، 273 نسخه

4ـ بخش نفایس قرآنی گنجینه کتب و نفایس کاخ گلستان

یکی از نعمات و رحمت های الهی بر انسانها کتاب مبین آسمانی قرآن است، که مسلمانان بهآن می بالند. و در تمام شئون زندگی به آن توجه و از آن کسب فیض می کنند. به برکت حرمتی که قرآن برای مسلمانان دارد، به کتابت آن توجه ویژه ای دارند. کاتبان این مصاحف شریف که بدنبال بهره مندی از رحمت الهی و ارج و قرب الهی هستند، معمولا از ذکر نام خود خودداری کرده یا” با جملاتی حاوی فروتنانه ترین صفات به امید بهره مندی از رحمت الهی در پایان نسخه … بر جا نهاده اند”(سمسار، 1379، ص 24)

در کتاب کاخ گلستان، مصحف ایران و فهرست قرآن های کاخ گلستان، تصاویری از مصاحف نفیس این مجموعه ارائه شده است ، مانندقرآن منسوب به کتابت بایسنغر در ابعاد101* 177(س.م)، قرآن به خط احمد النیریزی (1117)، قرآن به خط زین العابدین قزوینی(1222) و قرآن به خط محمد شفیع ارسنجانی( 1322) اشاره کرد(همان، ص 26تا 48).

در میان کاتبان مصاحف موجود در گنجینه کتابخانه کاخ گلستان می توان نام سه تن از بانوان را مشاهده کرد. قرآن شماره ثبتی 1000 به کتابت خورشید کلاه خانم در قطع وزیری که به سال 1307 کتابت شده، و همینطور قرآن به شماره ثبتی 661 که به خط مریم نواده حاجی عبد الوهاب نائینی که در سال 1302 ه در قطع وزیری کتابت شده و قرآن به شماره ثبتی 969 که به خط ام سلمه دختر خاقان خلد آشتیان که به سال 1241ه در قطع وزیری کتابت شده است، می توان نام برد(آتابای، 1355، 8و 9).

5ـ فهرست مصاحف قرآن کاخ گلستان در فهرستگان آن مجموعه، که دارای رقم کامل کتابت می باشد:

یاقوت المستعصمی ( 630 ه)، نسخه کامل، خط نسخ،آرایه مذهب و مرصع، کاغذ سمرقندی، جلد روغنی( ترنج، گل و بوته)، قطع وزیری،18* 26.5(cm).( ص334).

5ـ1ـ یاقوت المستعصمی (674 ه)، نسخه کامل، نسخ جلی، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ سمرقندی و حاشیه خانبالغ،جلد روغنی(قهوه ای با نقوش شاه عباسی)، قطع خشتی، 21* 30(cm).( ص 1)

5ـ2ـ محمود سلطانی(846 ه)، نسخه کامل ، نسخ ریحانی، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ خانبالغ،جلد ساغری(ضربی)، قطع خشتی، 17.5* 24(cm).( ص 3).

5ـ3ـ علاء الدین التبریزی( 950 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایه مذهب و مرصع، کاغذخان بالغ، جلد ندارد، قطع ربعی، 8* 12(cm).( ص187).

5ـ4ـ علاء الدین محمد بن شمس الدین محمد الحافظ التبریزی ( 980 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهب ومرصع،کاغذسمرقندی،جلدروغنی( گل و بوته)،قطعوزیری،15* 22.5(cm).( ص155).

5ـ5ـ علاء الدین شمس الدین محمد القاری التبریزی (989 ه)، نسخه کامل ، نسخ کتابت، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ سمرقندی،جلد چرمی( ضربی) قطع وزیری، 16* 24.5(cm).( ص 5).

5ـ6ـ ابن علاء الدین منوچهر رستمداری نوری ( 994 ه)، نسخه کامل، خطنسخ غبار،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلد؟قطع طومار،10* 700(cm).( ص438).

5ـ7ـ امین الدین بن فتح الله الکاشانی( 1022 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( ترنج و سر ترنج)،قطع وزیری،10* 16(cm).( ص209).

5ـ8ـ مرجان( 1065 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدچرمی( ضربی)،قطع وزیری،10* 16(cm).(ص207).

5ـ9ـ محمد رحیم النیشابوری ( 1077 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( بوته سازی)،قطعوزیری،11* 19(cm).( ص133).

5ـ10ـ ابن محمد حسن یزدی عبدالله (1079 ه)، نسخه کامل، نسخ خوش، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ اصفهانی( متن و حاشیه)، جلد روغنی( بوته گل شاه عباسی)، قطع وزیری، 13.5* 22(cm).( ص 11).

5ـ11ـ محمد ابراهیم قمی ( 1091 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذاصفهانی،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع ربعی،8* 12.5(cm).( ص391).

5ـ12ـ محمد حسین دماوندی ( 1093 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدروغنی( بوته سازی)،قطعوزیری،11.5* 19(cm).( ص131).

5ـ13ـ ابن غلامحسین محمد صالح الکاتب ( 1096 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدمقوا ساغری( ترنج و سر ترنج)،قطع رحلی،23* 36(cm).( ص311).

5ـ14ـ محمد ابراهیم قمی (11 ه.ق)، نسخه کامل ،خط نسخ به آب زر، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ ترمه، جلد روغنی( گل و بوته)، قطع وزیری، 11.5* 18.5(cm).( ص 8).

5ـ15ـ محمد حسین الکازرونی ( 1105 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع وزیری،20* 31(cm).( ص315).

5ـ16ـ ابن حاجی ذو الفقار محمد ( 1107 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذاصفهانی،جلدروغنی( پیچ بند رومی)،قطع جانمازی،5* 7.5(cm).( ص375).

5ـ17ـ ابن میرزا بیک نور الدین محمد الرازی ( 1110 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گلها ستاره ای طلایی)،قطعوزیری،12* 19(cm).( ص105).

5ـ18ـ احمد النیریزی ( 1110 ه)، سوره یاسین، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی ( گل زر)،قطع وزیری،20* 31(cm).( ص24).

5ـ19ـ احمد النیریزی( 1111 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدمقوای ابره ساغری( دو تذنج و چهار سر ترنج)،قطعرحلی،20* 33(cm).( ص90).

5ـ20ـ محمدحسن الاصفهانی( 1111 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل های پیجکی)،قطع ربعی،9* 15.5(cm).( ص203).

5ـ21ـ محمد هاشم طایر المنشی ( 1112 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدمقوایی و پارچه طلایی،قطعوزیری،12.5* 21(cm).( ص111).

5ـ22ـ محمد ابراهیم قمی( 1115 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدچرمی،قطع ربعی،7.5* 11(cm).( ص180).

5ـ23ـ محمد قاسم شیرازی ( 1117 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( اسلیمی گل و برگ)،قطعوزیری،14* 21.5(cm).( ص127).

5ـ 24ـ ابن شمس الدین محمد احمد النیریزی( 1117 ه)، نسخه کامل، نسخ دو دانگ جلی، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ خانبالغ، جلد روغنی( گل و بوته) قطع رحلی، 29* 40(cm).( ص 13).

5ـ25ـ ابن ضیاء الدین؛ سید محمد طباطبایی( 1119 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( ترنج و سر ترنج)،قطع ربعی،9* 14.5(cm).( ص191).

5ـ26ـ آقا محسن اصفهانی( 1123 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی مرغش( گلوبوته)،قطعوزیری،18* 29.5(cm).( ص64).

5ـ27ـ احمد النیریزی( 1124 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدندارد،قطع رحلی،24.5* 37(cm).( ص271).

5ـ28ـ احمد النیریزی ( 1127 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدساغری( ترنج و سر ترنج)،قطع رحلی،12.5* 36(cm).( ص311).

5ـ29ـ احمد النیریزی ( 1130 ه)، سوره الیاسین و الفتح ، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدچرمی( ضربی)،قطع وزیری،13* 19.5(cm).( ص477).

5ـ30ـ محمد نصیر محمد صایب الطاقانی ( 1134 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گلها و پیچکهای طلایی)،قطعبیاض،12* 19.5(cm).( ص98).

5ـ31ـ احمد النیریزی ( 1141 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطعوزیری،18* 26.5(cm).( ص122).

5ـ32ـ احمد النیریزی ( 1142 ه)، سوره الفتح و القدر ، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذاصفهانی،جلدساغری( ضربی)،قطع وزیری،10.6* 18.5(cm).( ص479).

5ـ33ـ احمد النیریزی (1145ه)،نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گلوبوته)،قطعرحلی،21* 33.5(cm).( ص52).

5ـ34ـ محمد هاشم الصانع الاصفهانی(1172 ه)، نسخه کامل، نسخ خوش، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ ترمه، جلد روغنی( گل و بوته)، قطع وزیری، 12.5* 20(cm).( ص 16).

5ـ35ـ ابن غلامعلی الاصفهانی محمد رحیم ( 1179 ه)، نسخه کامل ، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی مرغش( گل و بوته)،قطع جیبی،3.9* 6.4(cm).( ص424).

5ـ36ـ محمد باقر الاصفهانی( 1185 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( ترنج و سر ترنج)،قطع ربعی،9.5* 15(cm).( ص196).

5ـ37ـ محمد هاشم الاصفهانی (1191ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( ترنج مرکزی)،قطعوزیری،14* 21(cm).( ص129).

5ـ38ـ محمد علی ابن صادق الاصفهانی( 1192 ه)، نسخه کامل، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع ربعی،9.5* 15.5(cm).( ص168).

5ـ39ـ محمد ؟ ( 1193 ه)، قرآن در دوجلد، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه کشمیری،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،7.5* 8.5(cm).( ص413).

5ـ40ـ ابن صادق ابن هادی ( 1197 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی مرغش( گل و بوته)،قطع جانمازی،5.5* 8.5(cm).( ص379).

5ـ41ـ ابن ملا حسین حسن گلپایگانی ( 1199 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،7* 11.5(cm).( ص364).

5ـ42ـ عبد الله ابن عاشور( 1201 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع وزیری،10* 17(cm).( ص214).

5ـ43ـ محمد هاشم( 1202 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع وزیری،11* 17(cm).( ص217).

5ـ44ـ آقا ابراهیم ( قبل 1205 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( ترنج و سر ترنج)،قطع وزیری،18* 28(cm)،( ص55).

5ـ45ـ محمد علی یزدی ( 1208 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع ربعی،8*12 (cm).( ص184).

5ـ46ـ محمد علی بن محمد صادق الاصفهانی ( 1216 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطعوزیری،15* 23(cm).( ص147).

5ـ47ـ ابن رجبعلی حاجی بابایی سمنانی ( 1216 ه)، نسخه کامل، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع ربعی،7.5* 13(cm).( ص446).

5ـ48ـ خلیفه ؟ ( 1219 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدروغنیگل و بوته)،قطع جانمازی،7* 11(cm).( ص377).

5ـ49ـ زین العابدین قزوینی( ابن عبد النبی محدث قزوینی) (1222 ه)، نسخه کامل، خط نسخ ، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ ترمه دولا، جلد روغنی( گل و بوته)، قطع رحلی، 25* 37.5(cm).( ص 18).

5ـ50ـ محمد جعفر بن محمد ابراهیم ( 1224 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذ-،جلدروغنی( گلها و پیچکهای طلایی)،قطعرحلی،20* 32(cm).( ص95).

5ـ51ـ احمد شاملو( 1227 ه)، نسخه کامل، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع ربعی،8* 12.5(cm).( ص182).

5ـ52ـ ابوالقاسم محمد الاصفهانی( 1229 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع رحلی بزرگ،59* 38(cm).( ص285).

5ـ52ـ عبد الله بن عاشور الاصفهانی ( 1231 ه)، نسخه کامل، خطنسخ غبار،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع رحلی بزرگ،56* 95(cm).( ص326).

5ـ53ـ ابن عاشور عبد الله ( 1232 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدمقوای سوخت( ترنج و سرترنج)،قطعوزیری؟،14* 12.4(cm).( ص136).

5ـ54ـ ابو القاسم محمد الاصفهانی( 1232 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه ظخیم،جلدچرمی ساغری( ترنج و سرترنج)،قطع رحلی بزرگ،39* 57(cm).( ص256).

5ـ55ـ ابن عاشور عبد الله الرنانی( 1233 ه)، نسخه کامل، خط نسخ و شکسته نستعلیق، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ ترمه، جلد روغنی( گل و بوته)، قطع وزیری،13.5* 20.5(cm).( ص 22).

5ـ56ـ محمد باقر الخور اسکانی( 1235 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه دولا،جلدچرم ساغری سوخته( دو ترنج و چهار سر ترنج)،قطع رحلی،32* 50(cm).( ص329).

5ـ57ـ محمد علی الکاتب السلطان ابن عبد الرحیم الخوانساری( 1240 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع رحلی25* 39(cm).( ص295).

5ـ58ـ ام سلمه خانم دختر خاقان خلد آشتیان( 1241 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گلوبوته)،قطعوزیری،18.5* 26(cm).( ص75).

5ـ59ـ غلامعلی بن محمد رحیم الاصفهانی( 1247 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع ربعی،9* 15(cm).( ص200).

5ـ60ـ ابن محمد علی بن محمد تقی( 1247 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی مرغش( گل و بوته)،قطع رحلی بزرگ،24* 38(cm).( ص288).

5ـ61ـ محمد علی بن عبد الرحیم الخوانساری( 1249 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( زرک نشان)،قطع رحلی بزرگ،28.5* 45.5(cm).( ص266).

5ـ62ـ حسین خان الحسینی المرعشی ( 1254 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدچرمی( ضربی)،قطع جیبی،4.8* 8(cm).( ص352).

5ـ63ـ وصال ( 1254 ه)، نسخه کامل، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی ابری( گل و بوته)، قطع رحلی،25.5* 37.5(cm).( ص482).

5ـ 64ـ زین العابدین اصفهانی (1256 ه)، نسخه کامل، خط نسخ ، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ خانبالغ، جلد روغنی( گل و بوته)، قطع وزیری، 11.5* 18.4(cm).( ص 25).

5ـ65ـ محمد صادق الموسوی الاصفهانی ( 1258 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی دولا،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،5.5* 9.2(cm).( ص356).

5ـ66ـ محمد کاظم بن محمد حسن کاتب الگلپایگانی ( 1259 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع رحلی،23* 36(cm).( ص320).

5ـ67ـ وصال الکتاب (1260ه)،نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گلوبوته)،قطعرحلی، 24.5* 37.5(cm).( ص32).

5ـ68ـ ابن مولینا سلیم محمد کریم ریحانی( 1260 ه)، نسخه کامل، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( ترنج)،قطع بازوبندی( هشت ضلعی)،2(cm).( ص176).

5ـ69ـ محمد جعفر محمد حسن الاصفهانی ( 1260 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدچرمی( ضربی)،قطع جیبی،5.5* 9.2(cm).( ص358).

5ـ 70ـ سید علی( 1264 ه)، نسخه کامل، خطنسخ غبار،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع رحلی،31* 47.5(cm).( ص275).

5ـ71ـ محمد تقی ابن محمد علی ( 1268 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی مرغش( گل و بوته)،قطعرحلی،20* 32(cm).( ص158).

5ـ 72ـ میرزا اسد الله شیرازی ( 1270 ه)، نسخه کامل، خطنستعلیق،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدچرمی ( ضربی)،قطع وزیری،21* 33(cm).( ص318).

5ـ 73ـ ابن محمد علی بن محمد شفیع التبریزی (1273 ه)، نسخه کامل، خط نسخ ، آرایه مذهب و مرصع، کاغذ ترمه دولا، جلد روغنی( گل و بوته)، قطع رحلی، 25* 37.5(cm).( ص 28).

5ـ74ـ آقاجان پرتو اصفهانی (1277ه)،نسخه کامل، خطنسخ دو دانگ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گلوبوته)،قطعرحلی،25* 39(cm).( ص 37).

5ـ 75ـ احمد نور الدین الحسینی النیریزی( 1278 ه)، نسخه کامل، خطنسخ غبار،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی زرک( ترنج و سر ترنج گل و بوته)،قطعوزری،18* 29(cm).( ص62)

5ـ 76ـ اسد الله ابن محمد ابراهیم القزوینی( 1284 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،4* 7(cm).( ص350).

5ـ 77ـ محمد علی بن ملا محمد القاری الاصفهانی ( 1286 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذاصفهانی،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،4* 5.7(cm).( ص393).

5ـ 78ـ اسد الله ابن مرحوم الحاج محمد ابراهیم القزوینی ( 1287 ه)، از سوره کهف الی آخر قرآن ، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذاصفهانی،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،4.5* 7(cm).( ص400).

5ـ 79ـ ابن جعفر الحسینی اسماعیل ( 1287 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( پیچک بند رومی)،قطع جیبی،6* 9.5(cm).( ص370).

5ـ 80ـ محمد صادق ابن ملا رجبعلی الاصفهانی ( 1288 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدچرمی( -)،قطع جیبی،5* 7(cm).( ص362).

5ـ 81ـ احمد بن حسن علی بیک ( 1288 ه)، نسخه کامل، خطنسخ ،آرایهمذهبومرصع،کاغذاصفهانی،جلدچرمی، قطع رحلی،29* 33(cm).( ص473).

5ـ 82ـ محمد علی الاصفهانی( 1289 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع رحلی،18* 28(cm).( ص160).

5ـ 83ـ ابوالقاسم ابن آقا میرزا محمد منجم ابن حاجی ذو الفقار محمد ( 1290 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گل و بوته)،قطع جیبی،7.3* 11.8(cm).( ص385).

5ـ 84ـ محمد علی بن مرحوم احمد القاری الاصفهانی (1297 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گلوبوته)،قطعوزری،15* 24.9(cm).( ص49).

5ـ 85ـ ابن محمد( محمد علی خراسانی) ( 1297 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( ترنج و لچک ترنج)،قطعوزیری،13* 20.5(cm).( ص153).

5ـ 86ـ مریم نوادة مرحوم حاجی عبد اوهاب نائینی (1302ه)،نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذدولت آبادی،جلدروغنی( گلوبوته)،قطعوزیری، 14* 22(cm).( ص47).

5ـ 87ـ خورشید کلاه خانم ( 1307 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی( گلها و پیچکهای طلایی)،قطعوزیری،19* 29(cm).( ص150).

5ـ 88ـ ابن محمد ابراهیم گلستانه میرزا علی اکبر گلستانه( 1308 ه)، نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذترمه،جلدروغنی مرغش( گل و بوته)،قطع رحلی بزرگ،30* 46.5(cm).( ص261).

5ـ 89ـ محمد علی ابن اسماعیل التبریزی( 1311 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( اسلیمی زر)،قطعوزیری،14.5* 23(cm).( ص138).

5ـ 90ـ حمد صادق اصفهانی(1313 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذفرنگی ابریشمی،جلدروغنی( گلومرغ)،قطعوزیری،13.5* 22(cm).( ص44).

5ـ 91ـ محمد شفیع ارسنجانی (1322ه)،نسخه کامل، خطنسخ جلی،آرایهمذهبومرصع،کاغذخانبالغ،جلدروغنی( مذهببرگ مویی وگلوبوته)،قطعرحلی،25* 38(cm).( ص41).

5ـ 92ـ محمد الملقب بشرف المعالی ( 1331 ه)، نسخه کامل، خطنسخ،آرایهمذهبومرصع،کاغذفرنگی،جلدروغنی( لچک و ترنج)،قطع جیبی،4* 6.5(cm).( ص419).

6ـ نتیجه گیری:

1-6.از نتایج مهم این مقاله، بازیابی سریع اطلاعات مهم نسخه شناسی مصاحف، نسبت به فهارست دیگر از جمله فهرست توصیفی قرآن های گنجینه کاخ گلستان می باشد، که می تواند راه گشای محققین این عرصه قرارگیرد.

2-6. با توجه به ویژگی های مصاحف این کتابخانه، می توان این موارد را بیان کرد که؛ بیشتر آثار به خط نسخ( 100%)، کاغذ ترمه( 46%)، قطع وزیری(34.78%)، جلد روغنی(68.62%)، طرح جلد گل وبوته( 48%). می باشد. با توجه به اینکه بیشتر آثار این کتابخانه متعلق به دوره قاجار می باشد، پس می توان این خصوصیات را از ویژگی های مصاحف قرآنی این دوره دانست.

3-6. از تعداد 222 مصاحف فهرست شده گنجینه و کتابخانه کاخ گلستان، تعداد 94 عدد از آنها دارای رقم کتابت کامل می باشد، که در این کتابخانه از سال 630 ق. تا 1331 ق دیده می شود. بیشتر مصاحف این کتابخانه در قرن سیزده همزمان با دوره تاسیس کتابخانه سلطنتی و تحت حمایت فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار کتابت شده است.