غلامحسین زرگری نژاد
چکیده: ناصرالدین شاه پس از عزل میرزا آقا خان نوری، تحت تأثیر آموزه های بر جای مانده از دورۀ صدارت امیرکبیر، به اندیشه افتاد تا با نوسازی دستگاه دولت و ایجاد نهادهای جدید، اصول ترقی خواهی را در کشور رایج کند و از این طریق، هم به سلطنت خود آبرو و اعتبار بخشد، هم تا حدی در جهت ممانعت از ستمگری افسار گسیخته حکام و مأمورین حکومتی علیه مردم قدم بردارد. تشکیل شورای دولت و مجلس مصلحت خانه و نهادهایی مانند آنها از سال 1275 قمری به بعد برای تحقق همین اهداف بود. در عصر صدارت سپهسالار که ترقی خواهی و اصلاح طلبی ناصرالدین شاه بسط بیشتری یافت، مجلس مصلحت خانه نام دارالشورای کبری یا مجلس وزرا یافت و برای اداره کشور به شکلی منظم، همچنین برای تعیین تکلالیف و وظایف وزارتخانه های متعددی که پدید آمده بودند، دستورالعمل یا قانون اساسی خاصی نوشته شد. کمی بعد قانون اساسی اول با قانون اساسی دوم تکمیل شد و به اجرا درآمد. در منابع قاجاری از این دو قانون اساسی که با عناوین مختلفی چون دستورالعمل نظم امور دولتی و مهام مملکتی، لایحه دربار اعظم، لایحه مجلس شورای دربار و مجلس وزرای مسئول شهرت دارند، یاد شده است. اما از سومین متن قانون اساسی که پس از تبدیل دوازده وزارت خانه به پانزده وزارت خانه نگاشته شد، ذکری در میان نیست.
در این مقاله، متن این قانون اساسی را که از دو قانون قبلی کامل تر است و تا کنون در جایی معرفی نشده، ارائه کرده ایم.
تاریخ، بهار 1382، شماره 4
منبع: پرتال جامع علوم انسانی
