جواد شریفی
فهرست نسخه های خطی دیوان حافظ در کتابخانه های ترکیه / جواد شریفی
نسخه‌های دستنویس فراوانی از دیوان حافظ جداگانه یا در مجموعه ها در کتابخانه های ترکیۀ امروز نگهداری می‌شوند که در سده‌های بعدی کتابت شده اند. از روی تاریخ کتابت این نسخه ها آشکار می‌شود که روند کتابت دیوان حافظ در عثمانی در دوره های بعدی نه تنها کند نشد، بلکه سرعت بیشتر گرفت. در این‌باره می‌توان فراوان سخن گفت، اما آنچه روشن است این است که پس از دور شدن اذهان عمومی مردم عثمانی از زبان فارسی و اختصاصی آموزش این زبان به مکتبخانه ها بر شمار دستنویس‌های دیوان او افزوده شد. یحتمل این دستنویس‌ها را برای تدریس در مکتبخانه‌ها تهیه می‌کردند، چرا که در برخی از آنها در لا به لای سطر‌ها، توضیحاتی به ترکی دیده می شود که این گمان را برمی‌انگیزاند که شاید معلمی آن را برای تدریس به دیوان حافظ افزوده باشد. جدیدترین دستنویس دیوان حافظ که در کتابخانۀ استانبول نگهداری می‌شود در 1321ق به قلم کاتبی به نام مهدی کتابت شده است. این نشان می‌دهد که عثمانیان آن اندازه حافظ و شعر او را دوست داشتند که حتی با پیدایش صنعت چاپ نیز نسخه برداری دستی از دیوان او، به هر دلیل که باشد، هنوز از رواج نیفتاده بود. با پیدایش و گسترش شاعران ترک زبان، شعر ترکی به مرحله ای گام نهاد که می‌توان آن را مرحلۀ ثبات نام کرد. از آن پس، گرچه دیگر با شاعران کمتری رو به رو می شویم که از حافظ تأثیر پذیرفته باشند، اما روح شعر حافظ از راه شرح‌ها و توضیح‌ها به دانش‌آموختگان منتقل می‌شد، چرا که نه تنها شاعران دورۀ تأثیرپذیری او را سرمشق خود کرده بودند، بلکه شرح‌نویسان و مترجمان، اندکی پس از واپس رانده شدن زبان فارسی بر خود می دانستند که شعر او را شرح کنند و به زبان ترکی برگردانند.
منبع: شماره اول مجله فرهنگی و هنری سفینه تبریز
