دو رساله در خواص بيخ (چوب) چینی، قهوه و چاي

از:

عمادالدین محمود بن مسعود شیرازی (11ق.)

حکیم قاضی بن کاشف الدین محمدرشید یزدی اردکانی (متوفی 1075ق)

به كوشش:

دكتر يوسف بيگ‌باباپور

الف) دربارة رسالة اوّل و مؤلف آن (عماد الدین شیرازی):

عماد الدین محمود بن مسعود شیرازی‌، پزشک‌، استاد‌، ونویسنده قرن 10 هـ.ق. از پزشکان وحکمای مشهور دوره صفوی است . عماد الدین پس از پایان تحصیلات به خدمت عبدالله خان استاجلو حاکم شیروان در آمد که ظاهراً به علت قصوری مورد تعذیب این حاکم قرارگرفت. در زمان پادشاهی شاه طهماسب صفوی (919-984 ه.ق) مدتی در مقام طبیب دربار صفوی بود و پس از آن به خدمت بیمارستان آستان قدس رضوی در مشهد درآمد. سپس به هندوستان رفت وپس از سالها اقامت در هند به ایران بازگشت وتا پایان عمر در سرزمین خویش ماند . تاریخ در گذشت عمادالدین معلوم نیست.

وی یک پسر به نام محمد باقر داشته که او نیز در حرفه طبابت سرآمد و در زمره پزشکان دربار شاه عباس کبیر بوده و از او کتب ونوشته های چندی باقی مانده است. محمد باقر ظاهراً بین سالهای 988 تا 1079 ه. ق زندگی کرده است. البته یکی از معروفترین پزشکان در دوره صفوی عمادالدین و پسرش محمد باقر ‌مي‌باشند . آن دو به خانواده‌ای تعلق داشتند که در پزشکی از شهرت خاصی برخوردار بود به نحوی که عمادالدین با استفاده ازکتب ومطالبی که جدش به رشته تحریر در آورده بود، علم پزشکی را آموخت.

آثار او:

از عمادالدین آثار ارزشمند و متعددی بر جای مانده که اغلب در امر پزشکی ودارو پزشکی است:

1ـ رساله آتشک (شرحی درباره بیماری آتشک که در ایام حکومت صفویه در ایران رواج یافته بود)

2ـ رساله آطریلال (رساله جامعی درباره آطریلال وخواص داروئی آن)

3ـ ترکیبات شاهیه (کتابی مفصل درباره داروها وترکیبات داروئی)

4ـ رساله سنگ تریاق (رساله ای درباره سنگ تریاق)

5ـ کتابچه ای در باب طب کودکان

6ـ رساله ینبوع فی علم الطب (کتابچه ای درباره طب عمومی)

7ـ تفسیری بر قانون ابن سینا (منسوب به عمادالدین)

8ـ رساله سنگ تریاق (رساله درباره سنگ تریاق)

9ـ رساله پاد زهره مهره (شرح ویژگی های آن سنگ)

10ـ رساله چوپ چینی (رساله ای مبسوط درباره چوپ چینی وکاربرد های مختلف آن در درمان بیماریها)

11.رساله افیونیه (رساله ای مهم در امر افیون ونحوه استفاده ازآن)

رسالۀ حاضر یکی از آثار ارزندۀ وی در خواص چوب چینی است که از روی نسخۀ خطی از مجموعۀ شخصی که در اختیار نگارندۀ این سطور است، بازخوانی و احیا گردید. البته از این رساله نسخ فراوانی موجود است که به نسخۀ حاضر اکتفا شد.

* * *