دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی
سفینۀ تبریز (تألیف: 723 – 720 ه .) اثری بزرگ و دارای اهمیت تاریخی و فرهنگی بسیار است که از لابه لای آن می‌توان نکته‌های تازۀ فراوان را دربارة تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران دریافت. یکی از مهمترین این نکات که در این مقاله بدان پرداخته می‌شود تصویری است که در این کتاب از محیط ادبی تبریز و گوشه‌هایی از زندگی شخصی خاقانی و روابط او با برخی از شاعران هم روزگار خود عرضه می‌شود. در این کتاب دو جا دربارۀ زندگی شخصی خاقانی سخن رفته است، یکی دربارۀ روزگار اقامت وی در شروان و دیگری درباره اقامت او در تبریز. مؤلف در این مقاله ابتدا این دو حکایت را عینا از سفینۀ تبریز نقل می‌کند و اطلاعات به دست آمده از حکایت دوم را که تفصیل بیشتری دارد به تفکیک موضوعات، مورد بررسی قرار می‌دهد: خصوصیات فردی و زندگی شخصی خاقانی، جغرافیای تاریخی تبریز در نیمۀ دوم قرن ششم هجری، خصوصیات فردی و شخصیتی اثیرالدین اخسیکتی و چگونگی ارتباط او با خاقانی، و نیز محیط ادبی تبریز در آن سال‌ها که معیار داوری در مورد «شیوۀ غزل‌گری» شاعران، پسند قوالان و تأثیر بر حاضران بوده است که در این مورد غزل «اثیر» بر غزل خاقانب برتری داشته است. گردآورندۀ سفینۀ تبریز، ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، این اطلاعات را از امالی استادش، امین الدین حاج بُله (د. 720 ه.) نقل کرده است.
منبع: در شماره اول مجله فرهنگی و هنری سفینه تبریز
