دکتر منصور پورمؤذن
چکیده
پژوهش حاضر در ارتباط با نقش الجایتو در تحولات سیاسی و تاریخی جهان تشیع که زمینه ساز تثبیت حاکمیت شیعه در ایران در دوره صفویان گردید، میباشد. تحولات تاریخی و سیاسی ایران از استقرار ایلخانیان مغول و گرایشات مذهبی آنان از دوره ی هولاکی مورد بررسی قرار گرفته و به تحلیل نقش خواجه نصیر در تقویت تشیع در دوره ی حاکمیت هولاکو بر ایران پرداخته شده است و سپس به وضعیت مذهبی ایران در حاکمان بعد از هولاکو تا الجایتو مورد بررسی واقع شده است. با توجه به نقش مهمّ الجایتو در جهان تشیع که موضوع اصلی پژوهش میباشد به تفصیل درباره ی آن بحث شده و در خاتمه به پیامدهای گرایش وی به تشیع در دوره های بعدی که سبب تثبیت حاکمیت شیعه در حکومت های بعدی همچون سربداران خراسان، مرعشیان، آل کیا، قره قویونلوها و بالاخره صفویان گردید، اشاره گردیده است.
کلیدواژهها
شیعه: دوستان، پیروان کسی، یاران. گروهی از مسلمانان که اعتقاد به ولایت بلافصل حضرت علی (ع) بعد از رحلت حضرت محمد (ص) و اولاد آن حضرت دارند.
الجایتو: هفتمین ایلخان مغول بود که از 703 تا 716 هـ ق حکومت کرد. اولین حاکم مغول بود که به مذهب تشیع گردید و سبب تثبیت جهان تشیع در آن دوره و بعد از آن گردید.
ایلخانان مغول: این سلسله بعد از انتخاب منگو در 1251 میلادی به قآانی و اعزام هولاکو برادر کوچکتر وی به ایران به منظور بر انداختن اسماعیلیان و تثبیت قدرت مغول در ایران، توسط هولاکو تاسیس گردید.
مقدّمه
یکی از مهمترین و شاید مشکل ترین موضوعات مورد بحث در تاریخ اسلام پرسی رویدادها و تحولات تاریخی شیعیان در ادوار مختلف تاریخی است. زیرا حبّ و بغض امراء بلاد اسلامی که غالباً بر اهل سنت بوده و به تبع آن محدودیت هایی برای تاریخ نگاران همواره وجود داشته است سبب شده است که بسیاری از حقایق در تاریخ تشیع پوشیده بماند. در اطاعت از فرمایشات حضرت امام خمینی (ره ) که در کتاب ارزشمند صحیفه نور عنوان می کنند که « مطالعه و تحقیق در تار یخ اسلام راهگشای ملّت در پیشبرد انقلاب است اگر یک ملتی بخواهد مقاومت کند برای یک حرف حقی باید از تاریخ استفاده کند، از تاریخ اسلام استفاده کنید ببینید که در تاریخ اسلام چه گذشت و اینکه گذشته سرمشق است از برای ما» بررسی و پژوهش در زمینه تشیع الجایتو و نقش وی در پیامدها و تحولات سیاسی و تاریخی در ادوار تاریخی بعدی امری ضروری به نظر می رسید که در اینجا سعی گردیده است که روند این تحولات با تاکید بر نقش علماء و حاکمان شیعی از دورۀ حاکمیت ایلخانان مغول به بعد در ایران که زمینه ی رسمی شدن تشیع در دورۀ صفویان را گردید. مورد بررسی قرار گیرد.
تحولات سیاسی و تاریخی ایران با حمله مغول و حاکمیت ایلخانان در ایران
حمله مغول به ایران که در سال 617 ق آغاز گشت و سقوط خلیفه بغداد که اندکی بعد در پی آمد، و قتل المستعصم بالله، آخرین خلیفه عباسی،جهان اسلام و خصوصاً ایران را با مسائلی پیش بینی نشده و دشوار مواجه ساخت. برای نخستین بار در تاریخ بخش اعظم جهان اسلام خود را تحت حاکمیت قدرتی غیراسلامی یافت. اما در عین حال هنگامی که مغولان قدرت داخلی و سیاسی اسماعیلیه اصلاح شده الموت را در هم شکستند، اسلام سنی را از تهدید پایدار دولت اسماعیلی نجات بخشیدند از سوی دیگر از میان برداشتن خلافت بغداد از سوی مغولان بدان معنی بود که مذهب سنت برای نخستین بار از کلیه جنبه های قدرت سیاسی محروم گشت که این تنها می توانست امتیازی برای مذهب شیعه باشد. حضور متکلمی شیعه مذهب و یکی از بزرگترین دانشمندان عصر در میان مشاوران هلاکو، دست کم با اهمیت و پر معنی بود.
تهاجم مغول جماعات غیراسلامی ایران را تقویت بخشید. چنگیز خان و اوکتای شمني مذهبانی بودند که تمایل گرویدن به دینی دیگر نداشتند، اما چنگیز خان به ادیان دیگر علاقمند بود و چه مستقیم و غیرمستقیم به تحقیق و استفسار در عادات و رسوم جماعات دینی بیگانه می پرداخت. گیوک گرایش زیادی به مسیحیت داشت، ولی در عمل شمني مذهب باقی ماند. چنین می نماید که منگو نسبت به مسایل دینی تا اندازه ای بی تفاوت بوده است. اما همینکه قوبیلای آئین بودایی اختیار کرد و برادرش هلاکو نیز نسبت به آن دین تمایلاتی نشان داد، مذهب شمنی اهمیت خود را از دست داد.[1]
[1] جی.آ.بویل. تاریخ ایران کمبریج. ترجمه حسن انوشه. ج نجم (تهران. امیرکبیر، چاپ ششم. 1385)، ص 509.
منبع :
جُستارها و جَستارها (مجموعه مقالات در حوزۀ تاریخ، فرهنگ، نسخ خطی و اسناد)
دفتر دوم
به كوشش: دكتر یوسف بیگ‌باباپور
