کاظم استادی
چکیده: تغییر خط با دلایل گوناگونی همانند تغییر حکومت، تغییر ابزار نگارش، ورود تکنولوژی، معایب خط، نفوذ فرهنگ جدید و تغییر زبان علم، صورت می پذیرد. این دلایل هر کدام به تنهایی و یا با هم، می توانند علت تغییر خط در کشور یا منطقه ای بشوند. به طور حتم اگر موضوع تغییر خط، فارغ از تغییر حکومت ها در نظر گرفته شود، نمی تواند زمان معین و روشنی به همراه داشته باشد؛ چرا که عوامل ایجاد کننده آن، اتفاقات لحظه ای نیستند. ابداع خط و کاربرد آن، از جمله اختراعات تدریجی هستند که به مرور زمان، تکمیل یا تغییر پیدا می کنند. تغییر خط در ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. این مسئله، دارای تاریخچه ای طولانی است. نویسنده در مقاله حاضر سعی در ارائه تاریخچه اندیشه تغییر خط در ایران دارد. وی در راستای این هدف، ابتدا به طور مختصر خط ایرانیان پیش از اسلام و چگونگی تغییر خط کوفی به خط پهلوی را بررسی می نماید. سپس به منحث زمینه های پیدایش تفکر تغییر خط در قرون اخیر وارد می شود و برخی عواملی که در این قضیه دخیل بوده اند را بر می شمرد. برخی از این عوامل عبارتند از: ورود صنعت چاپ به ایران، تغییر اوضاع اجتماعی در ایران و شکست های ایران از روسیه، اصلاحات در ایران، تأثیر عثمانی و ایرانیان عثمانی بر ایران؛ که نویسنده به شرح هر کدام از این عوامل می پردازد. در بخش دیگر مقاله، زمزمۀ تغییر خط در خارج از ایران و تغییر خط عربی در برخی کشورها و نیز خط جدید ترکیه را مورد مداقه قرار داده است. وی با بیان چگونگی ورود بحث تغییر خط از خارج به ایران، اوج مباحثات تغییر خط در ایران و برشمردن دلایل به ثمر نرسیدن این فعالیت ها، مباحث خود را ادامه می دهد. نویسنده در نهایت، با ذکر افول بحث تغییر خط، همراه انقلاب اسلامی و تغییر خط نهایی در ایران، مقاله خویش را به پایان می رساند.
آینه پژوهش، دوره 23، شماره 134، تابستان 1391
