دکتر منصور پورمؤذن
چکیده
تاریخ سرگذشت و هویت یک ملّت است و به مثابه ی پلی است که حال را به گذشته ارتباط می دهد. تاریخ سبب انتقال رویدادها، وقایع گذشته، پیروزی ها و شکست ها به نسل آینده می شود. یکی از حساس ترین دوران تاریخ معاصر ایران، مسئله اصلاحات ارضی و یا انقلاب سفید شاه در سال 1340 بود که از مراغه آغاز گردید و این شهر لقب پیشاهنگ انقلاب را گرفت. حساسیت موقعیت استراتژیکی مراغه در جنوب آذربایجان در طول تاریخ همواره باعث بروز رویدادهای مهمی در این منطقه شده است که اصلاحات ارضی و تاریخچه ی آن، قوانین و مراحل اجرائی، مسئولین اجرای این طرح و نیز نقش دکتر ارسنجانی وزیر کشاورزی وقت و نیز نتایج اصلاحات ارضی در مراغه و تبعات آن در سال های آتی و نیز علل انتخاب این شهر به عنوان شهر پیشاهنگ انقلاب مورد برسی قرار گیرد.
واژگان کلیدی:
مراغه: در استان آذربایجان شرقی، در مشرق دریاچه ارومیه و بر دامنۀ جنوبی کوه سهند قرار گرفته است. از شمال به تبریز و ارتفاعات کوه سهند و از سمت مشرق به شهرستان هشترود و از جنوب به جلگۀ کنار دریاچه ی ارومیه و از مغرب به دریاچۀ ارومیه محدود است.
قانون اصلاحات ارضی: قانونی که در اوائل سال 1338 از سوی وزارت کشاورزی پیشنهاد و به تصویب مجلس رسید. مفاد این قانون در ارتباط با جلوگیری از معاملات ارضی مزروعی، روابط مالک و زارع و تقسیم اراضی بود.
دکتر حسن ارسنجانی: وزیر کشاورزی وقت در زمان اصلاحات ارضی و مجری این طرح در کشور بود. به مدت 22 ماه پست وزارت کشاورزی را داشت. وی متولد 1301 در عقران بوده و قبل از پست صدارت، مدیریت روزنامه ی داریا و تاسیس حزب آزادی در 1324 و معاونت نخست وزیری در کارنامه ی سیاسی خود داشت. وی بعد از اصلاحات ارضی و کناره گیری از پست وزارت کشاورزی سفید ایران در ایتالیا شد و در سال 1348 با مرگ مشکوکی در گذشت.
مقدّمه
بدون هیچ تردیدی اصلاحات ارضی یکی از رویدادهای مهم کشور در اوایل دهه 40 بود. اصلاحات ارضی و اجتماعی گامی به سوی تحّول هر چه بیشتر در راه آزادی های فردی و مشارکت روستائیان به عنوان قشر عظیمی از جامعه ی ایران در کارهای کشور بود، ولی افسوس که عملکرد آینده مسئولان و انتظارات روستائیان به کلی متفاوت بود و باعث نا خرسندی روستائیان از روند اجرائی اصلاحات گردید.
بررسی نظام ارباب رعیتی در ایران، به ویژه در منطقه ای مانند مراغه که قدرت مالکین و فئودالهای منطقه در اوج خود بود و تاثیر این امر در وضیعت اجتماعی و جنبه های مختلف زندگی روستائیان امری ضروری به نظر می رسد. فشار مالکین بر روستائیان در مراغه به ویژه بعد از شکست حکومت فرقه دمکرات آذربایجان در سال 1325 بسیار شدیدتر شده بود. زیرا در دوران تسلط این فرقه، املاک مالکین مصادره و بین روستائیان تقسیم گردید. بسیاری از مالکین دستگیر و یا فراری شدند. اهمیت موضوع مورد پژوهش در این است که تا کنون پژوهشی بطور مستقل در ارتباط با منطقه مراغه در دوران اصلاحات ارضی به طور جامع تدوین نشده است.
هدف از این پژوهش، مطالعه روند شکل گیری و نحوه اصلاحات ارضی در مراغه و تاثیر این اقدامات در وضیعت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مردم مراغه در سال های آتی بود. خواننده در این پژوهش با موضوعاتی نظیر اهداف اصلاحات ارضی و نیز نحوه اجرای آن و اینکه آیا مجریان این طرح واقعاً توانسته اند در عمل به اهداف مورد نظر خود برسند و همچنین با واکنش روستائیان در قبال این طرح و اثرات آتی آن روبرو خواهد شد.
روش تحقیق
این تحقیق از نوع توصیفی ، تحلیلی است. از روش تحقیق تاریخی استفاده شده است و بااستفاده از اسناد و مدارک تاریخی، خاطرات رجال سیاسی و افرادی که خاطرات خود را ضبط نمودند ، مصاحبه با شاهدان عینی رویدادها ، عکسها وتصاویر به توصیف و تحلیل رویداد مورد نظر پرداخته شده است.
سوالات ویژه تحقیق
- علل و انگیزه شروع اصلاحات ارضی از مراغه چه بود ؟
- آیا میزان همکاری و مشارکت روستاییان در روند اجرایی طرح اصلاحات ارضی در مراغه رضایت بخش بود ؟
- آیا مالکین مراغه نسبت به واگذاری املاک به روستاییان با مامورین دولتی همکاری داشتند؟
- نقش سایر ادارات و مراکز نظامی و انتظامی در اجرای مطلوب اصلاحات ارضی در مراغه به چه میزان بوده است ؟
منبع :
جُستارها و جَستارها (مجموعه مقالات در حوزۀ تاریخ، فرهنگ، نسخ خطی و اسناد)
دفتر دوم
به كوشش: دكتر یوسف بیگباباپور
