نویسنده: محمدرضا یوسفی
چکیده: شعوبیه یکی از تاثیرگذارترین جریانات فکری و نهضت های فرهنگی ایران محسوب می شوند که بدون تردید انتقال زبان، فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان، به دورۀ اسلامی مرهون آنهاست. همچنین پیشرفت سریع علوم اسلامی و شکل گیری تمدن بزرگ اسلامی نیز حاصل تلاش آنهاست. نهضت شعوبیه گرچه ابتدا با هدف اثبات برابری نژادی عرب و غیر عرب ایجاد شد ولی اهداف بزرگتری را دنبال کرد که یکی از آنها استقلال سیاسی و فکری ایران بود. اندیشه های شعوبیه تا چند سده پس از استقلال ایران نیز همچنان رایج بود و اساس تمدن ایران اسلامی بر آن نهاده شد. تفکرات و تعالیم شعوبیه در شعر سخنوران سده های سوم و چهارم انعکاس در خور توجهی دارد ولی در سروده های رودکی به عنوان قدیم ترین شاعری که در مقایسه با شاعران پیش از خود حجم گسترده ای از شعرش باقی مانده است بازتاب بیشتری دارد.
بسامد زیاد این گونه تفکرات در شعر او به حدی است که می توان رودکی را نماینده کامل عیار اندیشه های شعوبیه بین شاعران فارسی سرا نامید. تکیه بیشتر وی بر اندیشه هایی است که اساس تفکر شعوبیه بر آن نهاده شده بود مثل: برابری نژادی؛ آزادگی ایرانیان؛ افتخار به پیشینه غنی تاریخی و اجتماعی نیز پهلوانان حماسی، اسطوره ای و ملی که علی القاعده عربها از آن عاری بودند، احیای هدفمند جشن ها و مراسم پیش از اسلام، علم گرایی، خردورزی و تاکید بر اختیار انسان آن هم در شرایطی که بغداد زیر سایه سنگین اشاعره به خواب سنگین فرو رفته بود، همچنین تاکید بر شادخواری و شادکامی به عنوان یک خصلت ایرانی باقی مانده از دوران پیش از اسلام.
علوم ادبی (دانشگاه قم) سال سوم بهار و تابستان 1390 شماره 5/2
منبع: پرتال جامع علوم انسانی
