رونمایی از 20 آثار خطی نفیس در مراسم افطار موزه آثار نسخ خطی – فرهنگی

آئین رونمایی از 20 اثر خطی شامل کتاب های کهن اسلامی، قرآن و کتاب های علمی که از گنجینه محمد صادق محفوظی بود، در ماه مبارک رمضان در سالن زرین هتل پارسیان آزادی و با حضور گروهی از هنرمندان، اندیشمندان و علاقه مندان به نسخ خطی برگزار شد.

در این مراسم که پس از صرف افطار برگزار شد، از نسخ خطی قرآن بیهاری دوره تیموری، کسکول شیخ بهاءالدین عاملی (تحریر شده در زمان شیخ)، النهایه از مصناف شیخ طوسی (501 ه.ق، به کتابت حسن بن علی بن الحسین محمد المداح)، قرآن کامل به خط محمد شفیع تبریزی، رسائل عیسی فی الخلوص، شرح گلشن راز محمود شبستری به کتابت کریم بن ابراهیم (سال 1018 ه.ق)، معیار شعر در قوانین ادب در شعر فارسی ( به خط مؤلف برای شاه عباس ثانی)، اساس البلاغه اثر امام المحقق الزمخشری(980 ه.ق) و قرآن کامل بر روی پوست ( کتابت السید عبدالله، خریداری شده در سال 1297) رونمایی شد.

همچنین نسخه های خطی جزء قرآن به کتابت یحیی صفوی، کتاب هشتصد سال پزشکی و آثار داروهای نباتی و معدنی(قرن ششم هجری)، مثنوی معنوی مولانا( به خط نسخ میرزا ابراهیم قمی)، قرآن به دست خط ام السلمه (دختر فتحعلی شاه قاجار، سال 1238 ه.ق)، رساله برده مبارکه به خط یوسف البیاضی (تمام شده در تاریخ 853 ه.ق)، تجربه المصار و توحید الاعصار عبدالله بن فضل الله، قانون ابن سینا به عربی(دوره تیموری)، کلیات سعدی کتابت دوره صفویه و 9 مجلس مینیاتور هندوپرسیان، نهج البلاغه امیر المؤمنین علی (ع)، سنه تسمعانه و کتاب ذخیره خوارزمشاهی(کتابت شده از سوی خوشنویس خوارزمشاهی، علی بن محمدبن عبدالله النساخ) دیگر آثار نفیسی بودند که در این آئین رونمایی شدند.

آیت الله  سید هادی خسروشاهی، علی رواقی، محمد حسین ساکت، حجت الاسلام و المسلمین سید صادق اشکوری، عبدالله انوار، مهدی عتیقی، علی ططری و محمد جواد جدی، صاحب قلمانی بودند که برای رونمایی از این آثار حضور داشتند.

دکتر محمد صادق محفوظی به عنوان مجموعه دار این آثار در ابتدا قرآن بیهاری دوره تیموری را گشود و با بیان این که خط بیهار مربوط به بیهارستان کشور هند است، از حجت الاسلام اشکوری درخواست کرد درباره مکاتب هند توضیحاتی را ارائه کند.

حجت الاسلام اشکوری در این باره گفت: قرآن های هندی در قطعی که اکنون ارائه شده است، بسیار اندک هستند و بیشتر این قرآن ها در قطع وزیری کتابت شده اند؛ شیوه تذهیب کتاب هم به شیوه خاص تذهیب هندی و شلوغ و رنگی است.

وی همچنین «کلیات سعدی دوره صفویه» را بی نظیر توصیف کرد و ادامه داد: با توجه به نستعلیق بسیار زیبا و درشت و طراحی هر برگ متاب به یک رنگ، پر سر لوحه بودن کتاب و 9 مینیاتور ظریف، این نسخه کار بسیار نفیسی است و به این دلیل که برای نخستین بار این نسخه ها را می بینم، نمی توانم نظر کارشناسانه نسبت به آنها ابراز کنم.

حجت الاسلام اشکوری در ادامه به معرفی اجمالی «کشکول شیخ بهایی» پرداخت و گفت: نکته ای که در نگاه اول در این کشکول به چشم می آید این است که محتوای این کتاب نیز به شکل کشکول کتابت شده. یعنی همان طور که کشکول مجموعه متنوعی از مطالب است، راسته و چلیپای این خطوط هم به صورت کشکول ارائه شده و کاتب خواسته است بین محتوا و موضوع مقابله ای صورت دهد.

«مرقع سلطانی چهل برگی» اثری بود که از سوی مهدی عتیقی معرفی شد. وی این مرقع را اثری بسیار نفیس دانست که حواشی آن به صورت برگ مو کار شده است.

محمد جواد جدی نیز کتاب «شرح گلشن راز» را برای معرفی گشود و در توضیحاتی گفت: دیوان هایی تا این اندازه نفیس را نمی توان با یک بار مشاهده معرفی کرد. باید به دکتر محفوظی دست مریزاد گفت که چنین مجموعه ای را گرد آورده است. درباره شیوه کتابت کلیات سعدی ارائه شده هم می توان گفت که « عمری از مشق دوتا بود قدم همچون چنگ/ تا خط من بیچاره بدین قانون شد/طالب من همه شاهان جهانند ولی/در بخارا جگر از بهر معیشت خون شد.» در فرصت های آینده با مطالعه این آثار، معرفی مفصل تری از آن ها خواهیم داشت.

سپس دکتر محفوظی به کتاب «معیار شعر در قوانین ادب شعر فارسی» اشاره کرد و آن را از نسخ خطی دانست و در توضیه آن عنوان کرد: «نسخه» به نوشتاری اطلاق می شود که به چاپ نرسیده باشد. این نسخه به دلیل کهن بودن ارزشمند است که به سال ششم (ه.ق) بازمی گردد.

وی سپس از عتیقی خواست توضیحاتب را درباره «مثنوی معنوی مولانا» ارائه کند. عتیقی این مثنیو را از بهترین آثار معرفی کرد و گفت: تذهیب این کتاب عالی است. مثنوی معمولاً با خط نستعلیق کتابت می شد، اما مهارت محمد ابراهیم قمی در خط نسخ و تلت را نشان می دهد که این اثر به چنین شیوه ای کتابت شده است.

دکتر محفوظی سپس با نگاهی به میهمانان این آئین، متوجه حضور حبیب الله عظیمی، معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی شد. وی با قدردانی از عظیمی اظهار کرد: وی بر من و بر معرفی و حفط نسخه های خطی حق بسیار دارد. در دهه اخیر هیچ فردی به اندازه عظیمی در راستای حفظ و نگهداری این آثار خدمت نکرده است. البته این خدمات، علاوه بر خدمات او در عرصه دفاع مقدس است.

این مجموعه دار سپس از آیت الله هادی خسروشاهی در خواست کرد که قرآن کامل به خط محمد شفیع تبریزی را رونمایی کند و ادامه داد: از ویژگی های منحصر به فرد این کتاب، داشتن شرحی تجویدی به خط شکسته نستعلیق به خط محمد شفیع تبریزی در انتهای اثر است و این خط شکسته نستعلیق، قرآن حاظر را از دیگر آثار شفیع تبریزی متمایز می کند. همچنین این قرآن به صورت کامل به روی پوست کتابت شده است.

وی با اشاره به کتاب النهایه در مجموعه اش توضیح داد: این اثر برای نسخه شناسان فاخر ترین کتاب مجموعه اخیر محسوب می شود. قطع کتاب پالتویی است و این که مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و ایلخانی و متعلق به 501 ه.ق است، از دیگر ویژگی های اثر است. در کتابخانه آیت الله مرعشی، نسخه های جدیدتر کتاب وجود دار، اما اثر حاظر از آن هم قدیمی تر است. این کتاب همچنین به خط کوفی در همان زمان نگارش شده.

کتاب «نهج البلاغه» آخرین اثری بود که در این مراسم رونمایی شد که عتیقی سه مهری را که در ابتدای اثر درج شده را حائز اهمیت دانست و گفت: مهر نخست مربوطه به کتابخانه امان الله خان، والی لرستان در سال 1222 است.

در ادامه خسرو معتضد از مورخان کشورمان که میهمان این آئین بود با اشاره به اهمیت کار محمد صادق محفوظی اظهار کرد: اقدامی که محفوظی در گردآوری آثار ایرانی که به خارج از کشورمان منتقل شده بود انجام داده، کاری است که سازمان های بسیار گسترده ای در دنیا آن را انجام می دهند.

وی ادامه داد: آثار ایران در بسیاری از موزه های جهان دیده می شوند. آثار عتیقه و مینیاتورهای ما در گذشته زینت بخش کولکسیون های شخصی دنیا شدند. تفحص کردن در باره آثار ما در خارج از ایران و بازگرداندن این آثار کاری بسیار ارزشمند است. ایرانی ها در تمام رشته های علمی کتاب هایی تألیف کرده اند و انسان از مشاهده این آثار لذت می برد.

گفتنی است در این مراسم که در هتل آزادی برگزار شد چهره هایی نظیر عبدالله انوار، آیت الله خسروشاهی، حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد حجتی کرمانی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد علوی، دکتر صادقی، مهدی محقق، علی رواقی (پژوهشگر علوم قرآنی)، خسرو معتضذ، ایرج جمشیدی، جمعی از کارشناسان، نسخه شناسان و استادان دانشگاه حضور داشتند.