خوشبختانه در دهه ی نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تدوین انواع دایره المعارف ها در رشته های گوناگون سیری صعودی یافت و در زمینه های مختلف علوم انسانی و حتی تجربی ، فرهنگ نامه ها و دایره المعارف های ارزشمندی چه به زبان فارسی و چه به زبان های دیگر پدید آمد .
فکر تدوین دایره المعارف انسان شناسی مبسوطی که به موضوع «انسان» و شناخت اطوار وجودی او در نشئات مختلف عینی و ذهنی بپردازذ اساسا از سالهای بسیار دور ی اندیشه ی موسس مرکز را به خودد مشغول داشته بود . اما ثمرات این طرح ، در سال های آغازین 1370 به بار نشست و « طرح جامع تدوین دایره المعارف انسان شناسی » مجال ظهور یافت . این طرح پس از انتشار، به نهاد های علمی – فر هنگی متعددی در سراسر جهان ارسال شد و با استقبال خیره کننده ای در محافل گوناگون مواجه گشت . از آن میان تصویب طرح مذکور ( در زمره ی طرح های نظارت شده ) از سوی نهاد ریاست جمهوری ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین سازمان علمی فرهنگی آموزشی ملل متحد ( یونسکو) مثال زدنی است .
مرکز دایره المعارف انسان شناسی از همان ابتدا فعالیت خود را بر مدار تعظیم الهی و تکریم از عالمان ،اندیشمندان و شاخه های گوناگون دانش قرار داد و توانست با استمداد از حسن توفیق الهی ، خدمات ارزنده ای در خصوص علم انسان شناسی ارائه نماید .
در واقع مرکز دایره المعارف انسان شناسی با دو دیدگاه به هم آمیخته پیش بینی شده بود : هم در محدوده ی دانش تخصصی انسان شناسی و هم فارغ از این ساحت ، اما همچنان با موضوع و هدف «انسان» فعالیت خود را در خدمت رسانی به فرهنگ ادامه داده است . رشته هایی از معارف بشری که به پژوهش ژرف و بازکاوی «انسان» پرداخته اند بی شمارند ، به جزء شاخه های مجزای انسان شناسی که در بین علوم انسانی جایگاهی ارزشمند و تاریخی طولانی دارد، تقریبا اکثر رشته های علوم انسانی سعی در شناخت انسان و کاوش در کردار و پندار او داشته اند . روان شناسی ، جامعه شناسی ، حقوق ، اقتصاد ، باستان شناسی ، حتی فلسفه ، عرفان و دین پژوهشی همگی همواره بدنبال باز شناسی انسان بوده اند ، و مطالعه ی علمی انسان در تمامی ابعاد یا بعدی از وجود انسان از اهداف علوم مذکور بوده است . از آنجائیکه ابعاد وجودی انسان بسیار زیاد و پیچیده است ، حوزه ی کاری آن نیز بسیار گسترده است .
مرکز دایره المعارف انسان شناسی ، هم مقالات و کتاب هایی با صبغه ی آنترو پولوژیک ( به معنای دقیق کلمه ) را به زیور طبع آراسته و هم با مقالاتی با دید گاههای فقهی ،حقوقی ،فلسفی، عرفانی ،روانشناختی و اقتصادی این گستردگی در تعریف عملیاتی رفته رفته تدوین کنندگان طرح اولیه را بسیار طولانی تر از زمان پیش بینی شده به تهیه مقدمات تدوین دایره المعارف وا داشت و سال های بسیاری را مصروف خود ساخت .
سر انجام در سال های پایانی دهه ی 1370 فعالیت زیر مجموعه هایی در دایره المعارف تمرکز یافت و « مرکز دایره المعارف انسان شناسی» جهت هماهنگی و یک سویه کردن امور علمی – اجرایی به ریاست دکتر محمد صادق محفوظی تاسیس شد .
دایره المعارف انسان شناسی در پرتو افاضات کریمانه ی حق تعالی و به مساعدت و یاری دست اندر کاران دلسوز توانست در مسیر اهداف بزرگتری نظیر مقوله های نوشتاری در رابطه با ابعاد مختلف زندگی بشر از باب گرایشات مذهبی که صبغه ی اسلامی آن جلوه گر است ، درست در بعدی از زمان که نیاز انسان به مسائل روحی – روانی و معنوی بیشتر احساس می شود ، قدم های ارزشمندی بردارد . در واقع پژوهش و تحقیق در موارد مذکور ، اصلی بنیادین در اساسنامه ی مرکز دایره المعارف انسان شناسی محسوب می شود .
پژوهشگران و نویسندگان پراکنده ای که در شاخه های مختلف علوم انسانی ، دست در کار تدوین مقالات علمی بودند بعد ها تحت نظارت مسئولان علمی دایره المعارف ، گروههای منسجمی را درکنار دیگر محققان در قالب گروه های مطالعاتی جدید تشکیل دادند و توانستند قدم های ارزشمندی در خصوص تهیه و نگارش مدخل های دایره المعارف برداشته و آثار حائز اهمیتی را به چاپ رسانند . در این مرکز محققان طرح های پژوهشی را ارائه نموده و پس از ارزیابی غلمی داوران ، تایید و به مرحله ی اجرا وارد می شوند.
انتشار بیش از هفتصد عنوان کتاب و مقاله های پژوهشی در رشته های مختلف علوم انسانی و نیز مباحث تکنولوژیک ،گوشه ای از فعالیت های مرکز دایره المعارف انسان شناسی بوده است . این مرکز همچنین با ارتباط با مراکز علمی جهان نظیر یونسکو ، دانشگاه آکسفورد ، دانشگاه نیویورک ، دانشگاه مسکو و مراکز اسلامی هامبورگ و …. ، و نیز راه اندازی پایگاه اینترنتی از اواخر دهه ی هفتاد تاکنون توانسته است نقش موثر در تعامل و تبادل فرهنگی با مراکز علمی معاصر بر عهده گیرد.
موزه ی نسخ خطی و آثار فرهنگی حاضر، از سال های بسیار دور علاقه های فردی مدیریت مرکز به جمع آوری و تحقیق در نسخه های خطی ، مجموعه ی شخصی بسیار نفیسی شد که الحمدلله رفته رفته به یکی از موزه های گران سنگ و منحصر به فرد در خاور میانه مبدل گشت
این موزه ی خصوصی که پایه ریزی آن بر مبنای عشق و علاقه به مصونیت دست آفریده های فرهنگی ادوار مختلف صورت گرفته است ، در واقع در راستای سلیقه ، علاقه و تخصص گرد آورنده ی آن شکل یافته و سبب شد تا نمونه های عالی و والای جمع آوری شده را که حاصل تلاش و کوشش و همچنین سرمایه گذاری شخص موسس است، به نمایش بگذارد، و این خود از دلایل بارز شکل گیری موزه ی مذکور به شمار می رود .
این موزه ی آثار فرهنگی و نسخ خطی، بدون شک یکی از مهمترین و مفصل ترین موزه های خصوصی موجود در ایران است که دیر زمانی به صورت دایر و قابل استفاده برای علاقه مندان و پژوهشگران در آمده است . به طور قطع در دسترس و معرض نمایش قرار دادن آثار موزه برای محققین و جامعه ی فرهنگی کشور ، مهمترین هدف و انگیزه ی خرید و حفظ این آثار محسوب می شود .
این موزه گواه دلبستگی و علاقه ی خاص موسس آن به قرآن های نفیس و به نسخه های خطی و قطعات خوشنویسی ، نگارگری و فرهنگ، هنر و تمدن اسلامی می باشد ، که در حقیقت بخش اعظم مجموعه را به خود اختصاص داده اند و از این میان می توان به چند هزار کتاب خطی ، چاپ سنگی و نفیس اشاره کرد ، که با در نظر گرفتن زمان و امکانات محدود زمینه ای چنین گسترده و متنوع ، تحسین بر انگیز است . و حاصلی پر بار برای دوستداران هنر و محققین به شمار می رود .
همچنین این موزه طیف وسیعی را شامل است از سفالینه های پیش از تاریخی تا ظروف دوران اسلامی ، فرشها ، لاکی ها، کاشی ها ، اشیاء فلزی ، مهر ها ،نشان ها، نگین ها ، انگشترها، بافته ها و نمونه های بسیار دیگر را شامل می شود.
آنچه در پس آثار این موزه جلوه گری می کند ، وجود برنامه ریزی فرهنگی و لایق است که عامل آشنایی و آشتی مردم و مخاطبین آثار فرهنگی – هنری محسوب می شود . فرهنگ ملی و اسلامی ایران نیاز به معرفی و آشکار کردن نمونه های فاخری دارد که در طول شش هزار سال زمینه ساز رشد و تکامل فرهنگ جهانی بوده اند و نیاز به متولیان و فرهنگ سازانی که وظیفه ی فرهنگی، اسلامی ، هنری و معنوی خود را بشناسند و بی هراس از کمبود حمایت و همکاری دستگاهها و اشخاص و استقبال گسترده، بتوانند راه خود را با ثبات قدم و بی تزلزل و انحراف ادامه دهند ، و اطمینان داشته باشند که خدمت فرهنگی و داشتن پروای منافع دراز مدت ملتی متشخص و اصیل و والا چون ملت ایران ، بی پاسخ نخواهد ماند و جایگاه خدمتگزاران شایسته ی این فرهنگ به زودی و به درستی از روی انصاف ، قدر دانی و با سپاس فراوان ثبت خواهد شد
