درآمدی بر کتابشناسی بیدل دهلوی (قسمت اوّل)

نویسنده: یوسف بیگ باباپور

کلمات کلیدی: بیدل دهلوی، آثار، بیدل شناسی، کتابشناسی، ایران، هند و آسیای میانه و ماوراءالنهر

خلاصه‌ی مقاله:

بیدل دهلوی، شاعر بزرگ و نماينده‌ي بر جسته‌ي سبك هندي ، آثاری به نظم و نثر دارد. درباره‌ی کثرت آثار وی گفته شده که وقتي كه بيدل كليات خودش را وزن كرد، چهارده سير شد و برابر آن وزن زر و جواهرات خيرات كرد. آثار بیدل بارها در هندوستان، پاكستان، ايران و تاجيكستان به چاپ رسيده است. علاوه بر آن بسیار کتب و مقالات علمی در ایران و خارج از ایران درباره‌ی بیدل منتشر شده است.

بيدل كه در شبه قاره‌ي هند همان مقام و منزلتي را دارا است كه مولانا در ايران و تركيه، با اين وجود در ايران بسي غريب افتاده و كمتر به وي توجه شده است. اين امر علل متعددي مي‌تواند داشته باشد که یکی از این دلایل، عدم معرفی جامع و علمی این شاعر جلیل القدر است.

ما در این مقاله، بعد از برشمردن چند تن از بیدل شناسان معروف، به ذکر برخی از آثار چاپ شده‌ی مرتبط با بیدل پرداخته ایم. این مقاله به معرفی حدود یکصدوسی کتاب چاپ شده در ایران و شبه قاره اختصاص یافته است. همچنین به معرفی چاپهای مختلف آثار بیدل در ماوراءالنهر و معرفی برخی از آنها پرداخته شده است.

در قسمتهای بعدی نیز به معرفی دیگر کتب چاپ شده‌ی مرتبط با بیدل در ایران و هند، همچنین به معرفی نسخ خطی موجود از آثار بیدل خواهیم پرداخت.

درآمد:

ميرزا عبدالقادر بيدل دهلوي عظيم آبادي (1054- 1133 هـ.ق.) شاعر پارسي گوي هند و نماينده‌ي بر جسته‌ي سبك هندي، در سال 1054 هـ.ق. در عظيم آباد هند (پتنه) چشم به جهان گشود. نياكان او از قبيله‌ي آرلاس از اقوام مغولي و تركان جغتايي و ساكن بخارايي بودند. پدرش، عبدالخالق، از صوفيان قادري بود كه در جواني به سپاهي‌گري اشتغال داشت، اما در همان سنين اين شغل را رها كرد و به خدمت عُرفا مشغول شد. او فرزندش را به تبرّك و تيمّن به نام شيخ عبدالقادر گيلاني، پيشواي طريقت قادري، عبدالقادر ناميد. عبدالقادر در پنج سالگي پدرش را از دست داد و از آن پس عموي جوان و فاضل او، ميرزا قلندر، سرپرستي وي را به عهده گرفت. عبدالقادر در گذشته از زبان مادريش، بنگالي، باريخته، كه بعدها به زبان اردو شهرت يافت، با سانسكريت و تركي آشنايي يافت و زبان‌هاي فارسي و عربي را نيز در مكتب آموخت. در شش سالگي با قرآن آشنا شد و در كمتر از يك سال آن را ختم كرد.

عبدالقادر نخستين سروده‌هايش را بر عمويش، كه نخستين مربّي و مشوّق وي بود، عرضه كرد. او ابتدا «رمزي» تخلّص مي‌كرد. اما سپس با همّت جستن از معنويت باطني شيخ مصلح الدين سعدي شيرازي و با استناد به مصراع: « بيدل از بي نشان چه گويد باز»، به «بيدل» تغيير تخلّص داد. ظاهراً بيدل نخستين شعر خود را در ده سالگي سروده است. او علاوه بر مصاحبت با شاعران و عالمان، به مطالعه‌ي اشعار سرايندگان بزرگ با زبان پارسي نيز پرداخت و آثارش گواه آشنايي عميق وي با سروده‌هاي ايشان است. وي نخست به سبك‌هاي خراساني و عراقي گرايش داشت، اما سفر به دهلي سبب شد تا به سبك هندي روي آورد.

از بيدل آثار بسياري به نظم و نثر بر جاي مانده است. اين آثار بارها در هندوستان، پاكستان، ايران و تاجيكستان به چاپ رسيده است. كليات بيدل ميان سال‌هاي 1341- 1344 ش. در كابل، در سه جلد شعر به انضمام يك جلد نثر، به چاپ رسيده است. چاپ جديدي از آن نيز به اهتمام اكبر بهداروند و پرويز عباسي داكاني، در 1376 ش. در تهران در سه مجلد منتشر شده است.

نخستين منظومه‌ي عرفاني بيدل، مثنوي محيط اعظم است كه در 1078 هـ. ق. به پايان رسيد. اين منظومه مقدمه‌اي به نثر دارد كه بيدل در آن به گونه‌اي استعاري به بسياري از شاعران هم روزگارش اشاره دارد. محيط اعظم را بايد ساقي نامه‌اي عرفاني قلمداد كرد. اين منظومه شامل هشت «دور» است كه تكوين عالم وجود را شرح مي‌دهد. در اين منظومه بيدل آشكارا تحت تأثير فصوص الحكم ابن عربي است. بيدل هستي را ميخانه‌اي مي‌داند كه ساقي آن حق است و مست ازل و ابدش، آدمي. اين مستي، مستي عشق و آگاهي است، و نشان از رابطه‌ي سرمدي خداوند و انسان دارد. محيط اعظم چندين بار از جمله در 1370 ش. در تهران به چاپ رسيده است.

يكي از منظومه‌هاي عرفاني بيدل، مثنوي بلند طلسم حيرت است كه در 1080 هـ.ق. به نظم كشيده شده است. اين منظومه را بيشتر بايد گشت و گذاري باطني و عرفاني در درون آدمي تلقي كرد. انسان شناسي بيدل به ويژه در اين اثر نمود ويژه‌اي دارد. او پس از بحث‌هاي مقدماتي هستي شناختي و جهان شناختي به انسان روي مي‌كند. در اين سفر نامه‌ي روحاني، بيدل سيري در كالبد بشري دارد.

طور معرفت، مثنوي بلند ديگري است كه بيدل در 1099 هـ.ق. در نواحي مركزي هند سروده است. گفته مي‌شود كه بيدل در سفر به كوه بيرات همراه نواب شكرالله خان، اين مثنوي را در دو روز سروده است. در اين مثنوي بيدل به شكلي رمزي- مثالي در طبيعتي كه به نحو ماوراء طبيعي تصوير و تفسير مي‌گردد، حقيقت ظاهر در مظاهر را مشاهده مي‌كند. مشاهده‌ي طبيعت به فكر عرفاني بيدل فرصت پرواز به لامكان را عطا مي‌كند. بيدل در پايان مثنوي به انديشه‌ي ترك اختيار و ترغيب خاموشي مي‌رسد، و باز هم سير آفاقي، او را به سير انفسي رهنمون مي‌گردد كه در تمامي سروده‌هاي بيدل انديشه‌اي محوري و اساسي است.

مهم‌ترين منظومه‌ي بيدل، مثنوي عرفان او است. اين منظومه در 1124 هـ.ق. سروده شده است. منظومه‌ي عرفان با تبيين رابطه‌ي خداوند و انسان، بر مبناي عشق، آغاز مي‌شود. بيدل چنان كه رسم عرفا است، مطالب خويش را با داستان پردازي‌هاي خاص همراه مي‌كند و به مراتب وجود بر مبناي نگرش عارفان مي‌پردازد و هر فصل را به مناسبت «طور»، «نقش» يا «جهد» مي‌نامد. بيدل در اين اثر به داستان‌هاي هندوان نيز اشاره مي‌كند، و برخي از مسائل داستان نويسي معاصر مثل سياليّت ذهن و زمان نيز در آثار او ديده مي‌شود. به طور كلي انديشه‌هاي بيشتر عرفاي بزرگ را در اين مثنوي مي‌توان مشاهده كرد، اما بي‌شك تأثير آرا و آموزه‌هاي محيي‌الدين ابن عربي، به ويژه نظريات وحدت وجودي او، بيش از ديگران است.

از بيدل آثاري به نثر نيز باقي مانده است. مهم‌ترين آن‌ها چهار عنصر است كه زندگي نامه‌ي بيدل به قلم او است. بيدل اين اثر را از 1091 تا 1106 هـ.ق. نگاشته است. وي نثر خويش را با شعر ممزوج كرده و جاي جاي به غزل‌ها، رباعي‌ها، مثنوي‌ها و قطعه‌هايش استناد جسته است. چهار عنصر، چنان كه از نام آن پيدا است، اشاره به آب و باد و خاك و آتش دارد. بيدل آدمي را برآيند اين چهار عنصر مي‌داند. بيدل به مناسبت در زندگي نامه‌اش به بحث‌هاي خود با علما و دانشمندان مسلمان و غير مسلمان اشاره مي‌كند كه به لحاظ شناخت انديشه‌ها در هند مهم است. تجربه‌هاي خاص عرفاني او و استادانش نيز در كتاب نقل مي‌شود. نثر خاص بيدل در اين كتاب رنگ و بوي شاعرانه دارد و قدري متكلّفانه به نظر مي‌رسد.

نكات، اثر منثور ديگر بيدل، در واقع بيانيه‌ي اعتقادي او است كه نظريات و آموزه‌هاي اساسي و اصلي عرفان بيدل را شامل مي‌شود. نكات، هم چون چهار عنصر، با سروده‌هاي بيدل آميخته است، اما نثر روان‌تري دارد. اين اثر بهترين متن براي فهم آراي فلسفي و عرفاني بيدل است.

از بيدل نامه‌هايي نيز باقي مانده كه به رقعات مشهور است. اين نامه‌ها خطاب به دوستان و برخي اميران محلي نوشته شده است. در اين نامه‌ها نيز غلبه‌ي جنبه‌هاي عرفاني، اخلاقي و مذهبي كاملاً آشكار است. مجموعه‌ي مثنوي‌ها و آثار منثور بيدل در كليات او در سال 1299 هـ.ق. در بمبئي به چاپ رسيده است1!

بيدل كه در شبه قاره‌ي هند همان مقام و منزلتي را دارا است كه مولانا در ايران و تركيه، با اين وجود در ايران بسي غريب افتاده و كمتر به وي توجه شده است. اين امر علل متعددي مي‌تواند داشته باشد. دكتر محمد جعفر ياحقي معتقد است كه: «اگر بيدل در حوزه‌ي جغرافيايي ايران غريب افتاده است، شايد هم لختي از آن رو است كه اينان از نوع وطني آن صائب و كليم و طالب آملي را دارند، با ذهن و زباني مأنوس‌تر و تصويرها و آهنگ‌هايي دل پسندتر و جا افتاده‌تر، بي‌شك كوشش دل باختگان سبك هندي و صائب دوستان و ارائه ي پژوهش‌هاي بيش و كم از دنياي شعر و انديشه‌ي او هم مي تواند به عنوان پشتوانه‌ي علمي اين سليقه، ذوق و شعر پسندي عامّه‌ي فارسي زبانان را به صائب و اقمار او منعطف كند».2

ميرزا بيدل تبحّر بر زبان و علوم متداوله مانند عربي، فارسي، الهيّات، رياضيات، طبيعيّات، طب، نجوم، رمل، جفر، تاريخ، منطق، موسيقي، انشا و غيره داشت و عالمي متبحّر در كتب فلسفه و اسطوره‌ي هند بود. علاوه بر آن كتاب «مهابهاراتا»، از كتب حماسي معروف هند، را از بر داشت و به زبان سانسكريت هم آشنايي داشت و يك صد و پنجاه هزار بيت گوناگون به يادگار گذاشت.

فهرست اجمالی تصانيف بيدل در نظم و نثر چنين ‌است:

غزليات: ديوان غزليات خيلي ضخيم‌ و مفصّلي دارد و تعداد غزلياتش تقريباً پنجاه هزار بيت است.
رباعيات: تعداد رباعيات بيدل در حدود دو هزار بيت است.
قطعات و مخمّسات و تركيب بند و ترجيع بند هم زياد سروده است.
محيط اعظم: اين مثنوي را در سال 1078 هجري نوشت. عمر بيدل در آن وقت فقط 24 سال بود. اين مثنوي داراي شش هزار بيت است و در بحر شاهنامه است. از يك لحاظ در جواب ساقي نامه‌ي ظهوري نوشته است، ولي در اين مورد بيدل خود مي‌گويد كه: «اين مي خانه‌ي حقايق است، نه ساقي نامه‌ي اشعار ظهوري».
طلسم حيرت: در سال 1080 هجري نوشته شده و يك مثنوي تمثيلي است. حقايق و معارف و تكوين عالم را به رنگ تمثيلي سروده است و در بحر يوسف و زليخا از جامي مي‌باشد و داراي شش هزار بيت است.
طور معرفت: كوهي به نام بيرات است كه در آن جا اوقات خودش را گذرانده است. مناظر و مظاهر قدرت آن محوطه‌ي فوق العاده و استثنايي بوده است. طور معرفت مثنوي طويل بيدل است و عكاسي آن منظره هاي جالب و جاذب است كه وي در بيرات مشاهده كرده است. اين مثنوي داراي سه هزار بيت است و در مدت دو روز به نظم كشيده است. غالب بعد از مطالعه‌ي اين مثنوي روي نسخه‌ي قلمي اين بيت را نوشته است:

هر حبابي را كه موجش گل كند، جام جم است

آب حيوان آب جويي از محيط اعظم است

عرفان: اين مثنوي در سال 1124 هجري تمام شده و داراي يازده هزار بيت است. در تصنيف اين مثنوي بيدل سي سال صرف كرده است و شارح حقايق كائنات و نكات فيلسوفانه است. بيدل بر اين مثنوي ناز مي‌كند و بر خود مي‌بالد.
تنبيه المهوّسين: اين مثنوي در مذمّت زر پرستان و مهوّسين نوشته شده است و داراي دويست و ده بيت است.
مثنوي بيانيّه: در اين مثنوي كه 536 بيت است و در تعريف و توصيف اسب، فيل و شمشير نظم شده است.
قصايد: داراي نوزده قصيده است و اكثر قصايد نعتيّه است. چند قصيده در شأن محسّنين و احباب است كه خوش آمدانه نيست، بلكه دوستانه است. بيدل طمع براي انعام و اكرام مطلقاً نداشت.
چهار عنصر: كتابي در نثر است و مفسّر شرح زندگي بيدل است. اين كتاب چهار بخش دارد و در مدت بيست سال تصنيف شده و در سال 1116 هجري به پايان رسيد.
رقعات بيدل: مجموعه‌اي از رقعات بيدل است كه تعدادش به دويست و هفتاد و سه مي‌رسد. اين نامه‌ها بيدل به نام اعزّه و احباب مي‌باشد.
نكات: اين كتاب داراي اقتباس و مطالب از چهار عنصر است كه مطالب اخذ شده را در جمله‌هاي مختصر و در اسلوب دل پذير با آميزش اشعار مرتب شده است. جانسن پاشا ترجمه‌ي اين كتاب را همراه ترجمه‌ي مثنوي گلشن راز شبستري و رباعيات عمر خيام از دبلن در سال 1908 ميلادي چاپ كرده است.

گويند وقتي كه بيدل كليات خودش را وزن كرد، چهارده سير شد و برابر آن وزن زر و جواهرات خيرات كرد.

در اواخر قرن نوزدهم ودر آغاز قرن بیستم میلادی در شهر های آسیایی میانه، از جمله خیوه، بخارا، سمرقند و تاشکند و دیگر شهرهای ماوراءالنهر آثار بیدل، اغلب دیوان او در چاپخانه‌های مختلف چاپ شده است. هرچند هدف اصلی از چاپ این کتاب‌ها در این مناطق عمدتاً تجارت بود، نباید از گسترش فرهنگ اسلامی وعرفانی و تقویت پیوندهای مردمان این منطقه با خط و زبان فارسی از یک سو و تقویت روابط آنان با دیگر فارسی زبانان حوزه‌ی تمدن ایرانی در مناطقی از قبیل افغانستان هندوستان و مسلمانان ترک زبان روسیه در تاتارستان غافل بود؛ چرا که بیدل پرخوانده‌ترین شاعران فارسی‌گوی در آسیای میانه به شمار می‌رفت. آثارش در مکتب‌ها نیز(مدارس ابتدایی امروز) به عنوان مواد درسی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و این جدا از محافل بیدل‌خوانی متعددی بود که در سطح مدارس ( مراکز عالی و دانشگاه‌های امروز) در بین خواص و در چهار سوق‌ها و بازارها در بین عوام در طول دو قرن گذشته رایج بود و موجب گرد آمدن دوستداران بیدل از سراسر شهرهای مناطق یادشده در محافل بیدل‌خوانی می‌شد.

فهرست مختصري از بيدل شناسان1:

جيري بيكا (Jiri Becka).
جان ريپكا (Jan Rypka).
صدرالدين عيني.
خليل‌الله خليلي.
حاجي عبادالله اختر.
گارسن دوتاسي (Garcin de- tassy).
اي. جي. براؤن ( G. Brown).
آ. بانساني ( Bansani).
دكتر جوزف اول ( Joseph Aul).
آي. اس. براگنسكي ( Braginsky I.).
شاعر تاجيك، محمد جان رحيمي.
شاعر ازبك، غفور غلام.
مؤمنوف.
ميرزا يف.
خانم خ. عيني.
شفيق.
نياز فتحپوري.
عبدالحميد.
عبدالسّلام دهاتي.
قدرت‌الله قاسم.
دكتر عبدالغني.
مجنون گور كهپوري.
پرفسور امير حسين عابدي.
دكتر احسن الظّفر.
دكتر محمد رضا شفيعي كدكني.
پرفسور نبي هادي.
سيد شاه عطاءالرحمن عطا كاكوي.
ال. ام. پنكوويسكي ( M. Penkovskiy).
كليموويچ (Kalimovich).
پرفسور طلحه رضوي برق.
پرفسور وارث كرماني.
پرفسور واگيش شُكلا.
دكتر اسدالله حبيب.
دكتر شريف حسين قاسمي.

و . . . .

كتاب شناسي اجمالی بيدل دهلوي (قسمت اوّل):

الف) نشر آثار و تحلیل اندیشه‌ها و دیگر کتاب‌های مرتبط با بیدل در ایران و شبه قاره:

1- آوازهاي بيدل، نثر ادبي (رقعات- نكات- اشارات- چهار عنصر)، اكبر بهداروند (مصحح)، نشر نگاه، 1386.

2- احوال و آثار ميرزا عبدالقادر بيدل، دكتر عبدالغني، ترجمه‌ي مير محمد آصف انصاري، 1351 ش.

3- ادبيات فارسي در تاجيكستان، يرژي بچكا، ترجمه‌ی محمود عباديان، مركز مطالعات و تحقيقات فرهنگي بين الملل، 1372 ش.

4- از گذشته‌ي ادبي ايران، دكتر عبدالحسين زرين كوب، تهران، نشر هدي.

5- اقبال لاهوري و ديگر شعراي پارسي گوي، دكتر محمد رياض، چاپ پاكستان، بي‌تا.

6- انتخاب شبلي، سيد سليمان ندوي، مطبوعه‌ي معارف پريس، اعظم گره، 1982 م.

7- با كاروان حلّه، دكتر عبدالحسين زرين كوب، نشر علمي و فرهنگي، تهران، 1379

8- برگزيده‌ي غزليات صائب تبريزي و بيدل دهلوي، احمد گلي و ناصر علي‌زاده، نشر هاشمي، 1383.

9- بهار زنده دلان (برگزيده‌ي اشعار صائب تبريزي و ديگر شعرا به سبك صائب، كليم كاشاني، واعظ قزويني و بيدل دهلوي)، رضا اشرف‌زاده، نشر جامي، 1384.

10- بيدل، عبادالله اختر، چاپ اداره‌ي ثقافت اسلاميه، لاهور، 1952 م. (چ 2: 1961 م.).

11- بيدل اور غالب (غالب نامه)، جگن نات آزاد، دهلي، 1998 م.

12- بيدل دهلوي، حيدر كريم‌پور، ناشر تيرگان، 1385.

13- بيدل دهلوي، محمد رضا شفيعي كدكني، مجله‌ي هنر و مردم، دوره‌ي 7، ش 75- 74، آذر و دي 1347 ش.

14- بيدل، سپهري و سبك هندي، حسن حسيني، تهران، سروش، 1368.

15- بيدل شناسي، دكتر پژمان بختياري، دانشگاه هرمزگان، بندر العباس، 1376 ش.

16- بيدل شناسي (2 ج)، پروفسور غلام حسن مجدّدي، افغانستان، بي‌تا.

17- بيدل شناسي در شوروي، اسدالله حبيب، در سي مقاله، كابل، 1345 ش.

18- پارسي گويان هند و سند، دكتر هارومل سدارنگاني، نشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1355.

19- تاريخ ادبيات ايران، صادق رضازاده‌ي شفق تبريزي، نشر دانشگاه شيراز، 1352 ش.

20- تاريخ ادبيات ايران (از صفويه تا عصر حاضر)، ادوارد براون، ترجمه‌ي دكتر بهرام مقدادي، نشر مرواريد، تهران، 1369 ش.

21- تاريخ ادبيات در ايران (ج 5)، دكتر ذبيح‌الله صفا، نشر فردوسي، تهران، 1364.

22- تاريخ ادبيات فارسي در شبه قاره‌ي هند، سيد وزير الحسن عابدي و سيد فيّاض محمود، ترجمه‌ي مريم ناطق شريف، نشر رهنمون، تهران، 1380 ش.

23- تاريخ تفكر اسلامي در هند، دكتر عزيز احمد، ترجمه‌ي نقي لطفي و محمد جعفر ياحقي، نشر كيهان، تهران، 1367.

24- تجلّي قرآن و معارف اسلامي در اشعار بيدل دهلوي، ماشاءالله جشني آراني، نشر هستي نما، 1383.

25- تذكره‌ي بي‌نظير، سيد عبدالوهاب افتخار بخاري دولت‌آبادي، ترتيب سيد منظور علي، سنيت هاؤس، اله‌آباد، 1940 م.

26- تذكره‌ي حسيني، مير حسين دوست حسيني سنبهلي مرادآبادي، مطبع نولكشور، 1875 م.

27- تذكره‌الشعراء، محمد عبدالغني غني مو فرّخ آبادي، تصحيح دكتر محمد اسلم خان، دهلي، 1999 م.

28- تذكره‌هاي سرخوش و خوش‌گو هم چون سر چشمه‌ي نقد و سخن سنجي، خجند (تاجيكستان)، 2001 م.

29- تذكره‌ي شورش، مير غلام حسين شورش عظيم آبادي، ترتيب دكتر محمود الهي، اتّراپرادش اردو آكادمي، لكهنو، 1984 م.

30- تذكره‌ي گلشن هند (به زبان اردو)، ميرزا لطف علي، مُرتّبه‌ي سيد شاه عطاءالرحمن عطاء كاكوي، مطبع آرت، پتنا، 1972 م.

31- تذكره‌ي نتائج الافكار، محمد قدرت‌الله گوپاموي، تصحيح يوسف بيگ باباپور، قم، مجمع ذخائر اسلامي، 1387.

32- تذكره‌ي نصرآبادي (2 ج)، محسن ناجي، نشر اساطير، تهران، 1378 ش.

33- تذكره‌ي نصرآبادي (عصر صفوي)، ميرزا محمد طاهر نصرآبادي اصفهاني، چاپ خانه‌ي ارمغان، تهران، 1317 ش.

34- چمنستان شعرا (اردو)، منشي لچهمي نراين شفيق اورنگ‌آبادي، ترجمه‌ي سيد شاه عطاءالرحمن عطاء كاكوي، پتنا، 1968 م.

35- چهار عنصر، ميرزا عبدالقادر بيدل دهلوي، مطبوعه‌ي نولكشور، بي‌تا.

36- حلّ نكات بيدل (زنده يادگار دوام)، احمد حسن شوكت، مطبوعه‌ي شوكت المطابع شحنه‌ي هند ميروت، 1905 م.

37- حيرت زار (تبصره‌ي انتخاب كلام)، سيد شاه عطاءالرحمن عطا كاكوي، دي آرت پريس، سلطان گنج، پتنا، 1981 م.

38- خزانه‌ي عامره، مير غلام علي آزاد بلگرامي، مطبع نولكشور، كانپور، 1909 م.

39- خلاصه الكلام، امين الدوله علي ابراهيم خان خليل بنارسي، ژورنال كتابخانه‌ي عوامي خاوري خدابخش، پتنا، ش 9، 1979 م.

40- خوشه‌هايي از جهان‌بيني بيدل، عبدالغفور آرزو، نشر ترانه، 1381.

41- دانش (فصل نامه‌ي مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان- اسلام‌آباد)، ش 12، زمستان 1366 ش؛ مقاله‌ي دكتر محمد رياض درباره‌ي بيدل.

42- دانش (فصل نامه‌ي مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان- اسلام‌آباد)، ش 94، پاييز 1387 ش، مقاله‌ي: «فهرست كتاب‌هاي چاپ سنگي بيدل دهلوي در ماوراءالنهر- ازبكستان» دكتر ابراهيم خدايار و غلام كريم اف.

43- دانش (فصل نامه‌ي مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان- اسلام‌آباد)، شماره‌ي 51؛ مقاله‌ي: «تأثير بيدل بر غالب»، از دكتر سيد احسن الظّفر.

44- دانشنامه‌ي ادب فارسي (شبه قاره‌ي هند)، مدخل «بيدل دهلوي».

45- دانشنامه‌ي ادب فارسي (شبه قاره‌ي هند)، مدخل «بيدل دهلوي»

46- دائره المعارف بزرگ اسلامي، مدخل «بيدل دهلوي».

47- ديوان بيدل (غزليات)، 3 ج، با مقدمه‌ي محمد سرور مولايي، نشر علم، 1386.

48- ديوان بيدل دهلوي، به اهتمام حسين آهي، نشر فروغي، تهران، 1368.

49- ديوان مولانا بيدل دهلوي، تصحيح خليل‌الله خليلي، به كوشش محمد خسته، نشر سنايي، 1385.

50- رباعيات بيدل دهلوي، تصحيح اكبر بهداروند، نشر نگاه، 1385.

51- رباعيات بيدل دهلوي، تصحيح پرويز عباسي داكاني، نشر الهام، 1386.

52- رباعي بيدل دهلوي، به كوشش اميد مهدي‌نژاد؛ سروش ملل، تهران، 1386.

53- رباعي بيدل دهلوي، به كوشش اميد مهدي‌نژاد؛ سروش ملل، تهران، 1386.

54- روح بيدل، دكتر عبدالغني، چاپ مجلس ترقّي ادب، كلب رود، لاهور، بي‌تا.

55- رياض الشعراء، علي قلي خان و اله داغستاني، تصحيح پروفسور شريف حسين قاسمي، كتابخانه‌ي رضا، رامپور، 2001 م.

56- رياض العارفين، رضا قلي خان هدايت، به كوشش مهدي علي گرگاني، نشر كتال فروشي محمودي، 1344 ق.

57- زندگي نامه‌ي شاعران ايران از آغاز تا عصر حاضر، آرش هژبري، ترجمه‌ي حميد هاشمي، نشر فرهنگ و قلم، 1382.

58- ژورنال كتابخانه‌ي عوامي خاوري خدابخش، مقاله‌ي سيد شاه عطاءالرحمن عطاء كاكوي، پتنا، ش 44، 1986 م.

59- سبك شعر بيدل و غالب دهلوي، آلساندرو بوساني، ترجمه‌ي ضياءالدين ترابي، مجله‌ي كيهان فرهنگي، سال 10، ش 4، تير ماه 1372.

60- سرو آزاد، مير غلام علي آزاد بلگرامي، مطبع رفاه عام، لاهور، 1913 م.

61- سفينه‌ي خوش‌گو، بندرابن داس خوش‌گوي دهلوي، به اهتمام سيد شاه محمد عطاءالرحمن كاكوي، اداره‌ي تحقيقات عربي و فارسي، پتنا، 1959 م.

62- سفينه‌ي هندي، بهگوان داس هندي لكهنوي، تنظيم سيد شاه محمد عطاءالرحمن عطا كاكوي، پتنا، 1958 م.

63- سيري در شعر فارسي، دكتر عبدالحسين زرين كوب، نشر زرين، تهران، 1362.

64- سيرالمنازل، سنگين بيگ، تصحيح و ترجمه به زبان اردو از دكتر شريف حسين قاسمي، ايوان غالب (مؤسسه‌ي غالب)، دهلي نو، 1982 م.

65- شاعر آينه‌ها (بررسي سبك هندي و شعر بيدل) دكتر محمد رضا شفيعي كدكني، تهران، آگاه 1376.

66- شام غريبان، منشي لچهمي نراين شفيق اورنگ‌آبادي، ترتيب محمد اكبرالدين صدّيقي، كراچي، 1977 م.

67- شعر العجم في الهند، شيخ اكرام الحق، شعبه‌ي اشاعات الاكرام، پاكستان، 1961 م.

68- صائب و سبك هندي، ايرج افشار، به كوشش محمد رسول دريا گشت، مجموعه سخنراني‌هاي تحقيقي، شماره‌ي 3، نشر كتابخانه‌ي مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران، چاپ خانه‌ي تهران مصوّر، 1349 ش.

69- صور خيال در شعر فارسي، دكتر محمد رضا شفيعي كدكني، تهران، آگاه، 1376.

70- طبقات الشعراء (اردو)، قدرت‌الله شوق سنبهلي، (تين تذكري (سه تذكره): مجمع الانتخاب، طبقات الشعراء وو گل رعنا)، تلخيص و مقدمه از نثار احمد فاروقي، دهلي، 1968 م.

71- طور معني، منشي احمد حسين سحر كاكوروي، تصحيح و تعليق رئيس احمد نعماني، مركز تحقيقات فارسي رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي، دهلي نو، 2007 م.

72- عبدالقادر بيدل دهلوي، نبي هادي، ترجمه‌ي دكتر توفيق هاشم پور سبحاني، نشر قطره، تهران، 1376.

73- عرس بيدل (مجموعه مقالات دومين كنگره‌ي بين المللي عرس بيدل)، تهران، بنياد بيدل دهلوي، 1387.

74- عرفان و ادب در عصر صفوي (2 ج)، دكتر احمد تميم‌داري، نشر حكمت، تهران، 3- 1372 ش.

75- عِقد ثريا، شيخ غلام مصحفي همداني امروهوي، مُرتبه‌ي مولوي عبدالحق (عليگ)، جامع برقي پريس، دهلي، 1934 م.

76- غالب اور بيدل، پروفسور حميد احمد خان، نشر همايون، جنوري، 1938 م.

77- غالب اور بيدل، عابد علي عابد، نئي تحريرين، شماره‌ي 1، مطبوعه‌ي لاهور.

78- غالب اور بيدل، دكتر عبدالغني، مجلس ترقي ادب، لاهور، 1968 م.

79- غالب اور بيدل، نياز محمد خان نياز فتحپوري، نشر نگار، جنوري، 1957 م.

80- غزليات بيدل، مطبعه‌ي معارف، كابل، 1341 ش.

81- فارسي ادب به عهد اورنگ زيب، دكتر نورالحسن انصاري، اندوپرشين سوسائتي، دهلي، 1969 م.

82- فيض قدس (احوال و آثار ميرزا عبدالقادر بيدل)، خليل‌الله خليلي، با مقدمه‌ي عفّت مستشارنيا، نشر محمد ابراهيم شريعتي، 1386.

83- قند پارسي (فصل نامه‌ي فرهنگ و زبان و ادب فارسي)، ويژه‌ نامه‌ي ميرزا عبدالقادر بيدل دهلوي، ش 40- 39، زمستان 1386- بهار 1387 ش، مركز تحقيقات فارسي و رايزني فرهنگي ايران، دهلي نو.

84- كلمات الشعرا، مير محمد افضل سرخوش كشميري، تصحيح صادق علي دلاوري، به اهتمام ملك محمد عارف خان، لاهور، 1942 م.

85- كليات بيدل، ميرزا عبدالقادر بيدل دهلوي، پوهني وزارت دارالتأليف رياست، كابل، 1342 ش.

86- كليات بيدل، به تصحيح خال محمد خسته و خليل‌الله خليلي، به اهتمام حسين آهي، چاپ مروي، تهران، 1368.

87- كليات بيدل، چاپ صفدري، بمبئي، بي‌تا.

88- كليات بيدل (3 ج)، به كوشش اكبر بهداروند و پرويز عباسي داكاني، نشر الهام، تهران، 1376.

89- كليات بيدل عظيم آبادي، مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان، اسلام‌آباد، 1398 ق.

90- كليات بيدل عظيم آبادي، مطبع نولكشور، لكهنو، 1287 ق.

91- گزيده‌ي غزليات بيدل دهلوي، با مقدمه‌ي سعيد يوسف‌نيا، نشر قدياني، 1384.

92- گزيده‌ي غزليات بيدل دهلوي، به اهتمام محمد كاظم كاظمي، نشر محمد ابراهيم شريعتي، 1386.

93- گل چار برگ (گزيده‌ي رباعيات بيدل)، به كوشش مهدي الماسي، نشر مهدي، تهران، 1381 ش.

94- گل رعنا، منشي لچهمي نراين شفيق اورنگ‌آبادي، (تين تذكري (سه تذكره): مجمع الانتخاب، طبقات الشعراء و گل رعنا)، تلخيص و مقدمه از نثار احمد فاروقي، دهلي، 1968 م.

95- گنجينه‌ي ادب، محمد ظاهر سپاس، نشر امامت، 1383.

96- لغت نامه، علي اكبر دهخدا، ذيل مدخل «بيدل دهلوي».

97- مآثر الامراء (3 ج)، صمصام الدوله شاه نواز خان عبدالرّزاق بن مير حسين علي عبدالرزاق اورنگ‌آبادي، ايشياتيك سوسائتي، كلكته، 1888 تا 1891 م.

98- ماهنامه‌ي اردو نگار، نگار بُك ايجنسي، بوپال، 1926 م.

99- مجمع الانشاء، منشي محمد امين عرفان، مطبع منشي نولكشور، لكهنو، 1303 ق.

100- مجمع النفايس، سراج‌الدين علي خان آرزو، تصحيح دكتر عابد رضا بيدار، كتابخانه‌ي شرق شناسي عمومي خدابخش، پتنا، 1977 م. (چ 2: 1992 م.)

101- مجموعه‌ي نغز، حكيم قدرت‌الله قاسم قادري، ترتيب محمود شيراني، نيشنل آكادمي، دهلي، 1973 م.

102- مجموعه‌ي آثار بيدل دهلوي، تصحيح خليل‌الله خليلي، چاپ افغانستان، بي‌تا.

103- مجموعه‌ي آثار بيدل دهلوي، تصحيح خليل‌الله خليلي، چاپ افغانستان، بي‌تا

104- مخزن الغرايب، شيخ احمد علي خان هاشمي سنديلوي، به اهتمام محمد باقر، لاهور، 1968 م.

105- مرآت آفتاب نما، عبدالرحمن هاشمي بنباني دهلوي شاه نواز خان، خطي (ش 3/32، مجموعه‌ي فارسي گنجه‌ي حبيب گنج، كتابخانه‌ي مولانا آزاد دانشگاه اسلامي عليگره).

106- مرآت الخيال، امير شير علي خان بن علي امجد خان لودي هروي، مطبع مظفّري، بمبئي، 1324 ق.

107- مردم ديده، حكيم بيگ خان ملقّب به شاه عبدالحكيم، به اهتمام دكتر سيد عبدالله، نشر پنجاني، آكادمي، لاهور، 1339 ش.

108- مرزا غالب و مكتب بيدل، رضوان حسين، در سي مقاله، كابل، 1345 ش.

109- مطالعه‌‌ي بيدل در پرتو انديشه‌هاي برگسون، علّامه اقبال لاهوري، تدوين دكتر تحسين فراقي، لاهور، 2000 م.

110- مطالعه‌ي بيدل فكر برگسان كي روشني مين، تحسين فراقي (مترجم)، يونيورسل بُك، لاهور، 1988 م.

111- مفتاح التواريخ، توماس ويليام بيل، كانپور، 1284 ق.

112- مقالات الشعراء، مير علي شير قانع تتّوي، به تصحيح سيد حسام‌الدين راشدي، سندي ادبي بورد، كراچي، 1957 م.

113- مكتب وقوع در شعر فارسي، احمد گلچين معاني، نشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، 1348 ش.

114- منتخب اللطايف، رحيم علي خان ايمان، نشر سنايي، تهران، بي‌تا.

115- موسيقي شعر، دكتر محمد رضا شفيعي كدكني، تهران، آگاه، 1358.

116- ميرزا بيدل، دكتر نبي هادي، دانشگاه اسلامي عليگره، 1982 م.

117- ميرزا عبدالقادر بيدل، صدرالدين عيني بخارايي، ترجمه‌ي ايرج شهباز، نشر سوره‌ي مهر، 1384.

118- ميرزا عبدالقادر بيدل (مجموعه مقالات)، گرد آوري دكتر سيد اطهر شير، اداره‌ي تحقيقات عربي و فارسي پتنا، 1402 ق.

119- نشتر عشق (5 ج)، حسين قلي خان عاشقي عظيم آبادي، تصحيح اصغر جان فدا، مؤسسه‌ي شرق شناسي، آكادمي علوم شوروي سوسياليستي، دوشنبه، تاجيكستان، 1981- 1988م.

120- نظريات فلسفي ميرزا عبدالقادر بيدل، ابراهيم مؤمنوف، سمرقند، 1946 م.

121- نكات الشعراء، مير محمد تقي مير اكبرآبادي، ترتيب دكتر محمود الهي، اتّراپرادش اردو آكادمي، لكهنو، 1984 م

122- نقد بيدل، صلاح‌الدين فرزند ملا سرج‌الدين خان صلاح سلجوقي، به اهتمام عبدالله رئوفي، ديونهي وزارت و دارالتأليف رياست، كابل، 1343 ش.

123- نگارستان فارس، شمس العلماء مولانا محمد حسين آزاد دهلوي، عاكف بُكدپو، دهلي، 1992 م.

124- نگاهي به تاريخ ادب فارسي در هند، دكتر توفيق هاشم پور سبحاني، انتشارات دبيرخانه‌ي شوراي گسترش زبان و ادبيات فارسي، تهران، 1377 ش.

125- نگاهي به صائب، علي دشتي، نشر بنياد فرهنگ ايران، تهران، بي‌تا.

126- ويژه‌ي بيدل، سيد امير حسين عابدي، اداره‌ي تحقيقات عربي و فارسي، پتنا، 1402ق.

127- هميشه بهار، كِشن چند پسر اچل داس كهتري اخلاص شاه جهان آبادي، تصحيح دكتر وحيد قريشي، كراچي، 1973 م.

128- يادگار غالب، مولوي الطاف حسين حالي پاني پتي، نشر شانتي پريس، اله‌آباد، 1977م.

129- Life and works of abdul Qadir Bedil, Dr. Abdul chain, United Ltd, Lahore, 1960.

ب) معرفی برخی آثار منتشره‌ی بیدل در آسیای میانه و ماوراءالنهر:

بررسی دیوان‌های شاعران و نویسندگان تاجیک و ازبک زبان منطقه‌ی ماوراءالنهر به خوبی از تأثیر بیدل بر آنها حکایت دارد؛ همچنین گزارش محققان و تذکره‌نویسان از زندگی طبقات مختلف مردم و تعلق عمیق آنها بر شعر بیدل حاکی از این است که نقش بیدل در فرهنگ عامه‌ی ماوراءالنهر نیز بسیار تأثیرگذار بوده است. نگاهی به شناسنامه‌ی آثار منتشره در این منطقه، تحلیل‌ها، مقدمه‌ها، موخّره‌ها و حواشی آن‌ها، نکات جالب توجهی از منظر نقد جامعه‌شناختی فرارروی خواننده قرار می‌دهد؛ به طوری که هیچ طبقه‌ی خاصی از تأثیر بیدل در این منطقه بر کنار نبوده است. ناشران و خوش‌نویسان آثار بیدل در طبقه‌های مختلف قابل بررسی هستند: صاحبان امارات و حاکمان، که اولین چاپ آثار بیدل به یاری وزیر دربار امارات خیوه در سال 1301ق. به چاپ رسیده است؛ طبقه‌ی سادات و تاجران علوم دینی در نشر و گسترش آثار بیدل نقش داشته‌اند. دیوان بیدل در سال 1322ق. در سمرقند به سعی و اهتمام محمد صالح خواجه بخاری تاجر کتب علوم شرعیه به چاپ رسیده و این امر یکی از مهم‌ترین دلایل تقویت پیوند مردم با دین و عرفان به وسیله‌ی چاپ این کتاب‌ها بوده است.

از آنجا که دانش آموزان و طلبه های مکاتب و آسیای میانه پس از خواندن اشعار حافظ، به خواندن آثار بیدل اهتمام می ورزیدند، نقش مفتی‌ها، قاضی‌ها، میرزایان، عالمان و مدرّسان علوم ادبی و دینی در انتشار آثار بیدل بیشتر از بقیه بود. بخش اعظم آثار بیدل از سوی همین طبقه دست‌نویس می‌شد و یا به چاپ می‌رسید تا در مقام کتاب‌های درسی در رشد فکری مخاطبان مؤثر واقع شود.

نقش تاجران کتاب از شهرهای سمرقند، بخارا، تاشکند، خوقند و خُجند در چاپ و انتشار آثار بیدل قابل توجه است. در شناسنامه تعداد چشمگیری از این کتاب ها القابی نظیر عمده‌التّجار، زبده‌التّجار، فخرالتّجار و نظایر آن دیده می‌شود.

نخستین بار که دیوان بیدل به همراه نکات و اشارات و محیط اعظم در سال 1301ق./1886م. در چاپخانه‌ی سنگی دولتی خیوه به چاپ رسید، تا سال 1335ق./1916م. که آخرین چاپ سنگی بیدل با خط فارسی در چاپخانه‌ی غلامیه‌ی تاشکند با نام دیوان بیدل به اهتمام حاجی عبدالرئوف بن البنی به زیور طبع اراسته شد، جمعاً حدود 54 بار دیوان بیدل و منتخبات اشعار وی در چهار شهر بزرگ آسیای میانه به چاپ رسید که سهم تاشکند از این تعداد بیشتر از بقیه‌ی شهرها بود. در طول این سال‌ها بارها آثار بیدل در شهرهای خیوه، سمرقند، بخارا و تاشکند به چاپ رسیده است. در ادامه‌ی این مقاله به معرفی اجمالی بیش از پنجاه چاپ شناسایی شده از آثار بیدل در آسیای میانه و ماوراءالنهر خواهیم پرداخت که قطعاً نقش مهمی در بیدل‌شناسی در حوزه‌ی تمدنی ایران و آسیای میانه و تهیه‌ی کتاب‌شناسی جامع وی خواهد داشت:

دیوان بیدل مع نکات اشارات، محیط اعظم بیرونی: به اعانت جناب محمّد مراد ملقّب به دیوان‌بیگی، مطبعه‌ی خورشید مطلع، دارالخلافه‌ی خیوق، به اهتمام ابراهیم ایشان، 340ص، سنه‌ی 1301ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام شرکت خیریه‌ی جدید، سمرقند، مطبعه‌ی لیموروف، 168ص. (از ص. 2 تا 157 غزلیات؛ از ص. 158 تا 168 رباعیات)؛ به خط عبدالغفور، سنه‌ی 1301ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام محمدصالح خواجه بخاری تاجر کتب علوم شرعیه، سمرقند، مطبعه‌ی تیموراُف، 162 ص. (از ص. 2 تا 153 غزلیات؛ از ص. 153 تا 162 رباعیات)؛ به خط میرزا عبدالواحد بخاری، سنه‌ی 1322ق.
کتاب غزلیات بیرونی: سمرقند، مطبعه‌ی تیموراُف، 144ص، سنه‌ی 1325ق./ 1907م.
دیوان بیدل بیرونی: به فرمایش ملاعبدالحکیم و ملاعبدالرحمن در مطبعه‌ی سلیمانف و گززف، سمرقند، 144ص. (از ص. 2 تا 116 غزلیات؛ از ص. 117 تا 144 رباعیات)؛ به خط میرزا سید عبدالسلام مخدوم بن ملاسید عبدالحمید مفتی ولد ملاسید عبدالله مدرّس کابل، سنه‌ی 1329ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملا محمدی مخدوم، در مطبعه‌ی کاگان بخارا، 120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از ص. 97 تا 120رباعیات)، سنه‌ی 1326ق.
دیوان بیدل بیرونی: بخارا، مطبعه‌ی کاگان، 368ص. (از ص. 2 تا 357 غزلیات؛ از ص. 358 تا 368 رباعیات)، به خط میرزا داود خواجه، سنه‌ی 1327ق.
دیوان بیدل بیرونی: مطبعه‌ی کاگان، دارالسلطنه‌ی بخارا،120ص. (از ص. 2 تا 98 غزلیات؛ از ص. 98 تا120رباعیات)، به خط عبدالمومن شاه دروازی، سنه‌ی 1328ق.
دیوان بیدل مع قصائد فیوض بیرونی: بخارا، مطبعه‌ی لوین، سنه‌ی 1330ق. 160ص. (قصاید فیوض در حاشیه‌ی کتاب آمده است).
دیوان بیدل بیرونی: در مطبعه‌ی بخارا، 120 ص. (از ص. 2 تا 111 غزلیات؛ از ص. 111 تا 120 رباعیات)، به خط عبدالمنان حاجی بن عبدالوهاب، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام حاجی عبدالرؤف بن عبدالنبی، در شهر تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 168ص. (از ص. 2 تا 145 غزلیات؛ از ص. 145 تا 168 رباعیات)، به خط محمد شاهمراد.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام حاجی عبدالرؤف بن عبدالنبی، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف نینک باصمه‌خانه‌ی سیّده، 168ص. (تفاوت این چاپ با پیشین در این است که اندازه‌ی آن بزرگ‌تر و در حاشیه کتاب نیز اشعار بیدل کتابت شده است).
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام حاجی عبدالرؤف، تاشکند، مطبعه‌ی غلامیه، 120ص. (از ص. 2 تا 103 غزلیات، از ص. 104 تا 119رباعیات)، به خط شاه اسلام الشاشی، سنه‌ی 1326ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام حاجی عبدالرؤف، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 128ص. (از ص. 2 تا 120 غزلیات؛ از ص. 121 تا 128رباعیات)، سنه‌ی 1330ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام حاجی عبدالرؤف بن عبدالنبی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامیه، 128ص. (از ص. 2 تا 123 غزلیات, از ص. 123 تا 128 رباعیات)، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام شرکت خیریه‌ی جدیده، تاشکند، 168ص. (از ص. 2 تا 157 غزلیات؛ از ص. 158 تا 168رباعیات)، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام شرکت خیریه‌ی جدیده، تاشکند، 192ص. (از 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 18 تا 192 رباعیات)، سنه‌ی 1319ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام شرکت خیریه‌ی جدیده، تاشکند، چاپخانه‌ی پادشاهی، 192ص. (از ص. 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات)، به خط نجم‌الدین خواجه خوقندی، سنه‌ی 1321ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام شرکت خیریه‌ی جدیده، تاشکند، 192ص. (از ص. 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات)، سنه‌ی 1314ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملافاضل آخوند خوقندی ابن ملاعبدالله آخوند، با اجازه‌ی معارف نظارت جلیله پتیزبورغ، تاشکند، مطبعه‌ی لاختین، 162ص. (رباعیات در حواشی صص. 158-162)، سنه‌ی 1315ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملاعبدالملک حاجی ولد عبدالنبی، تاشکند، مطبعه‌ی فتوخوف، 228ص. (از ص. 2 تا 226 غزلیات (411 غزل)؛ از ص. 227-228 رباعیات)، سنه‌ی 1313ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام اصغر خواجه ابن سعادت خواجه ایشان، تاشکند، مطبعه‌ی بریدینباخ، 192ص. (از ص. 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات)، سنه‌ی 1314ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملا اکمل‌خان ابن ملا اسلام‌خان، تاشکند، مطبعه‌ی ایلیین، 168ص. (از ص. 2 تا 157 غزلیات؛ از ص. 158 تا 168 رباعیات)، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام سید اکبر خواجه بن سید عمر قاری، تاشکند، مطبعه‌ی ایلیین، 156ص. (از ص. 2 تا 145 غزلیات؛ از ص. 145 تا 156 رباعیات)، به خط شاه اسلام، سنه‌ی 1323ق.
دیوان بیدل بیرونی: به فرمایش ملاسید احمد خواجه سلیمان خواجه اوغلی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامیه، 120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از 97 تا 120 رباعیات) به خط ملا آرتوق، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملا محمد زفربیک محمد اوغلی، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 120ص. (از ص. 2 تا 98 غزلیات؛ از ص. 98 تا 121 رباعیات)، سنه‌ی 1326ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام زبده‌التّجار ملامیرزا احمدبن میرزا کریم حاجب مرحوم تاشکندی، تاشکند، 120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از ص. 97 تا 120 رباعیات)، به خط ملاعبدالغفور ملقّب به اوتب بن رسول محمد شاشی، سنه‌ی 1331ق.
دیوان بیدل بیرونی: به سفارش عمده‌التجار ملا میرزا احمد بن میرزا کریم، مطبعه‌ی نامی گرامی،96ص. (از ص. 2 تا 73 غزلیات؛ از 73 تا 96 رباعیات)، سنه‌ی 1333ق.
کتاب غزلیات مع قصائد فیوض بیرونی: به اهتمام میرزا احمد بن میرزا کریم، تاشکند، 108ص. (از ص. 2 تا 108 غزلیات؛ حواشی صص. 102 تا 108 قصائد فیوض)، سنه‌ی 1333ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملاغلام رسول خواجه بن محمد رسول خواجه، تاشکند، مطبعه‌ی بریدینباخ، (یادداشت روسی: در سال 1893م. از سانسور واقع در سن‌پترزبورگ اجازه چاپ گرفته شده است)، 192ص. (از ص. 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات).
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام غلام رسول خواجه بن محمد رسول خواجه، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 127ص. (از ص. 2 تا 121 غزلیات؛ از ص. 121 تا 128 رباعیات)، خط محمد شاهمراد، سنه‌ی 1325ق.
دیوان بیدل بیرونی مع رباعیات عمر خیام فی الحاشیه: به اهتمام قاضی ولایت تاشکند غلام رسول خواجه بن محمد رسول خواجه، تاشکند، 147ص. (از ص. 2 تا 137 غزلیات؛ از ص. 137 تا 147 رباعیات)، (در حواشی صص. 2-8 شرح حال حکیم عمر خیام و در حواشی صص. 9تا137 رباعیات حکیم عمر خیام)، بی‌تا.
کتاب غزلیات مع قصائد فیوض بیرونی: به اهتمام زبده‌التجار ملاتیمور خواجه بن حاجی محمد خواجه خجندی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 144ص. (از ص. 2 تا 144 غزلیات بیدل؛ در حواشی صفحات 142تا144 قصائد فیوض)، سنه‌ی 1333ق.
دیوان بیدل بیرونی: به سفارش ملاتیمور خواجه بن حاجی محمد خواجه خجندی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی،120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از ص. 97 تا 120 رباعیات)، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: به سفارش ملاغلام‌حسن مخدوم، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 119ص. (از ص. 2 تا 104 غزلیات؛ از ص. 104 تا 119 رباعیات)، به خط منشی شاه اسلام، سنه‌ی 1327ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام یعقوب خواجه صحاف ابن پادشاه خواجه صحاف، تاشکند، مطبعه‌ی ایلیین، 192ص. (از ص. 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات)، سنه‌ی 1318ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام یعقوب خواجه ایشان، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 136ص. (از ص. 2 تا 121 غزلیات؛ از ص. 122 تا 136 رباعیات)، به خط ملا شاه اسلام شاشی، سنه‌ی 1324ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام ملامحمد ناصح مخدوم بن ملا علی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از ص. 97 تا 120 رباعیات)، به خط یوسف تاشکندی نوقلمی جلابی، 1333ق.
غزلیات بیدل بیرونی مع قصائد فیوض در حاشیه: به اهتمام زبده‌التجار ملاعبدالقادر بای و ملاعبدالعظیم بای ابنین قاری عبدالرحیم بای تاشکندی، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف،160ص. (از ص. 2 تا160 غزلیات؛ در حواشی صفحات 152 تا 157 قصاید فیوض)، به خط محمد شاه مراد، 1330ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام راقم (محمد شاه مراد) و به خراجات ملاعبدالقادر بای و ملاعبدالعظیم بای ابنین قاری عبدالرحیم بای تاشکندی، تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 192ص. (از ص. 2 تا 181غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات)، سنه‌ی 1332ق.
منتخب دیوان بیدل مع نکات بیرونی: به اهتمام رحیم خواجه ایشان ابن علی خواجه ایشان، با اجازات معارف نظارت جلسه‌ی دارالسلطنه‌ی پیترزبرخ، تاشکند، مطبعه‌ی لاختین، 216ص. (از ص. 2 تا 210 غزلیات؛ از ص. 210 تا 216 رباعیات)، سنه‌ی 1309ق.
دیوان بیدل بیرونی: تاشکند، مطبعه‌ی لاختین، 227ص. (از ص. 2 تا 217 غزلیات؛ از ص. 217 تا 227 رباعیات)، به خط شاهمرد، سنه‌ی 1311ق.
دیوان بیدل بیرونی: به اهتمام راقم، تاشکند، مطبعه‌ی برایدینباخ، 192ص. (از ص. 2 تا 181 غزلیات؛ از ص. 182 تا 192 رباعیات)، سنه‌ی 1316ق.
دیوان بیدل بیرونی: (در 3 نوابر سال 1900عیسوی از سانسور واقع از سنترزبورغ برای چاپ اجازه گرفته شده است)، تاشکند، مطبعه‌ی ایلین، 144ص. (از 2 تا 132 غزلیات؛ از ص. 132 تا 144 رباعیات)، به خط اتراجی شاه اسلام، بی‌تا.
دیوان بیدل بیرونی: تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 168ص. (از ص. 2 تا 157 غزلیات؛ از ص. 158 تا 168 رباعیات)، سنه‌ی 1319ق.
دیوان بیدل بیرونی: تاشکند، مطبعه‌ی پورصوف، 144ص. (از ص. 2 تا 130 غزلیات؛ از ص. 130 تا 144 رباعیات)، به خط محمد شاهمراد، سنه‌ی 1321ق.
دیوان بیدل بیرونی: تاشکند، مطبعه‌ی غلامیه، 118ص. (از ص. 2 تا 104 غزلیات؛ از ص. 104 تا 118 رباعیات)، به خط ملا اوتب شاشی، سنه‌ی 1328ق.
دیوان بیدل بیرونی: تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از ص. 97 تا 120 رباعیات)، به خط ملا عبدالغفور ملقب به ملا اوتب رسول محمد اوغلی تاشکندی، سنه‌ی 1330ق.
دیوان بیدل مع قصائد فیوض بیرونی: تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 120ص. (از ص. 2 تا 114 غزلیات؛ از ص. 115 تا 120 غزلیات؛ در حواشی صص. 120 تا 122 قصائد فیوض)، بی‌تا.
دیوان بیدل: به اهتمام ملا ظهورالدین مخدوم بن ملا موسوی قاری، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 120ص. (از ص. 2 تا 97 غزلیات؛ از ص. 97 تا 120 رباعیات)، سنه‌ی 1333ق.
دیوان بیدل: به سفارش ملا زفر بن شکور محمد تاشکندی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 96ص. (از ص. 2 تا 73 غزلیات؛ از 73 تا 96 رباعیات)، به خط میرعلی، بی‌تا.
دیوان بیدل: مطبعه‌ی ایلنین، تاشکند، 144ص. (از ص. 2 تا 137 غزلیات؛ از 137 تا 144 رباعیات)، به خط محمد شاهمراد، سنه‌ی 1319ق.
دیوان بیدل: به اهتمام حاجی عبدالروف بن عبدالنبی، تاشکند، مطبعه‌ی غلامی، 96ص. (از ص. 2 تا 76 غزلیات؛ از ص. 76 تا 92 رباعیات)، سنه‌ی 1335ق.