دکتر محمود امیدسالار
هدف از تصحیح متن، بازسازی نسخه ای است که تمام نسخ موجود از آن منشعب شده اند، با استفاده از اطلاعاتی که در دستنویسهای مختلف اثر و نیز در منابع جنبی مربوط به آن اثر پیدا می شود، نه بازسازی اصل اثر؛ زیرا بازسازی اصل اثر به معنی نسخه مؤلف، اصلاً ممکن نیست. اصل هدف در تصحیح علمی بازسازی متنی است کمابیش شبیه به متن ازدست رفته نسخه ای که بتوان گفت جد دستنویس های موجود است و اما هر چه متن، قدیمی تر و دستنویس های منشعب از آن نسخه فاسدتر باشند، طبعی متن بازسازی شده هم کیفیتش نازل تر و درجه اطمینان بدان کمتر خواهد بود. بعد از اینکه مصحح به آن دستنویس فرضی یا متنی قریب به آن رسید، آنوقت جایز است که با اعمال اجتهاد شخصی و استفاده از منابع جنبی و اطلاعات دیگر، متن آن نسخه فرضی را قدری پاک سازی کند و از اخلاط بزداید تا به آخرین مرحله ممکن در تصحیح برسد. یعنی به مرحله بازسازی متنی که بر اساس شواهدی که در نسخه های خطی مورداستفاده اش دیده می شود و با اعمال اجتهاد شخصی خودش، از متن دست نویسی که می توان فرض کرد که تمام نسخ موجود از آن منشعب شده اند، به اصل مؤلف نزدیک تر باشد. این متن، یک متن کاملاً تئوریک و فرضی است و با کشف نسخ جدید یا دیگر اطلاعات جنبی ممکن است که دائماً تغییر کند.
نویسنده در نوشتار حاضر می کوشد سخنان غربی ها را در زمینه فن تصحیح متن ارائه نماید. وی نخست به اختصار از فعالیت مسلمانان در امر تصحیح متون سخن به میان آورده و سپس به تکنیکهای غربی پیرامون تصحیح متون میپردازد.
آینه پژوهش، شماره 163، سال بیست و هشتم، شماره اول، فروردین و اردیبهش 1396
