میر غفار صحیحی اسکویی[1]
هاله کنگری[2]
چکیده:
تکامل کتاب یکی از مهمترین ابتکارات بشری است که موجبات شرایط تکامل عینک را فراهم آورد و عینک نیز توانست مراحل تکامل کتاب را ممکن نماید. یکی از موضوعاتی که با بینایی ارتباط مستقیم دارد، مطالعه می‌باشد. بنابراین بسیار ارزنده بود که یک بررسی اجمالی هم در ارتباط با سیرتکامل عینک در ارتباط کتاب و مطالعه صورت می‌گرفت. زیرا به سادگی کاملاً قابل درک است، تکامل کتاب روند مطالعه و تعداد مطالعه کنندگان را افزایش داده است.
می‌توان گفت تکامل کتاب و عینک شرایطی را فراهم آوردند که انسان توانست از کودکی تا کهنسالی مطالعه نماید. با توجه به افزایش تعداد مطالعه کنندگان، آن‌هم در این پوشش وسیع سنی، بعید به نظر می‌رسد در طول زندگی، مشکلی از مشکلات احتمالی بینایی با بی‌توجهی مواجه شده و یا ناشناخته مانده باشد. ثمره چنین فعالیتی مطالعه‌های، علم را روز به روز گسترده می‌گرداند و علوم مختلف و جدید به وجود می‌آورد.
درآمد:
انسان با علم جنین شناسی آشنا می‌شود و سعدی این ارتباط بین (جنین و مادر از یک طرف و ارتباط بین انسان وخداوند را از طرف دیگر) بخوبی روشن می‌سازد[3]. اینجاست که انسان پی می‌برد از کجا آمده است، بنابراین ضرورت پیدا می‌کند که بداند کجا خواهد رفت و مسئولیت (بودن) را می‌پذیرد و به خدایی خداوند گواهی می‌دهد وخود را در مسیر رسیدن به نور و روشنایی می‌یابد و می‌فهمد برای درک معرفت خدایی لازم است به علوم بیشتری دسترسی داشته باشد وتلاش بزرگی را آغاز می‌کند تا آنچه را که می‌یابد در یک جا گرد آورد و موضوع تدوین کتاب مطرح می‌شود و همین مهم، ارتباط تنگاتنگی بین تکامل عینک و کتاب ایجاد می‌کند و انسان می‌کوشد جهت تداوم مطالعه برای تاری دید دوران کهنسالی نیزکاری انجام دهد .
***
تکامل کتاب یکی از مهمترین ابتکارات بشری است که موجبات شرایط تکامل عینک را فراهم آورد و عینک نیز توانست مراحل تکامل کتاب را ممکن نماید. یکی از موضوعاتی که با بینایی ارتباط مستقیم دارد، مطالعه می‌باشد. بنابراین بسیار ارزنده بود که یک بررسی اجمالی هم در ارتباط با سیرتکامل عینک در ارتباط کتاب و مطالعه صورت می‌گرفت. زیرا به سادگی کاملاً قابل درک است، تکامل کتاب روند مطالعه و تعداد مطالعه کنندگان را افزایش داده است.
می توان گفت تکامل کتاب و عینک شرایطی را فراهم آوردند که انسان توانست از کودکی تا کهنسالی مطالعه نماید. با توجه به افزایش تعداد مطالعه کنندگان، آن‌هم در این پوشش وسیع سنی، بعید به نظر می‌رسد در طول زندگی، مشکلی از مشکلات احتمالی بینایی با بی توجهی مواجه شده و یا ناشناخته مانده باشد. ثمره چنین فعالیتی مطالعه‌های، علم را روز به روز گسترده می‌گرداند و علوم مختلف و جدید به وجود می‌آورد. به همین دلایل جویندگان علم از جمله در ارتباط با مسائل بینایی همیشه در تلاش خواهند بود با شناختی که از ناشناخته‌‌های علم به وجود می‌آید، امکانات جدیدی را به وجود بیاورند که می‌تواند رفاه لازم را برای انسان‌‌های همان مقطع زمانی تأمین نموده و پشینۀ مورد نیاز جهت آینده‌گان برای تحول در آینده فراهم آید. از آنجائی‌که موضوع پژوهش بینایی و مطالعه است، از عواملی صحبت خواهد شد که به رفع مشکلات اپتیکی چشم و بهبود بینایی کمک می‌نمایند.
بشر با تنگ کردن مردمک و حائل قرار دادن دست بر روی پیشانی کمک به بهبود دید را آغاز نموده است. پس از آن با به کار گیری روزنه که در مقابل چشم قرار داد، گام‌های اولیه برای کمک به بهبود دید برداشته شد. در گام بعدی یاقوت سرخ به شکل نیمکره به عنوان اولین شئ شفاف برای کمک به بینایی کسانی که با پیر چشمی مواجه می‌شدند، جهت مطالعه بر روی کتاب جایی را پیدا می‌کند. این اقدام مهم به تدریج با تکامل تدریجی ، حرکت خود را به سوی چشم آغاز کرد و سرانجام توانست مقابل چشم قرار گیرد و با پیشرفت علم این حرکت به سوی چشم ادامه پیدا کرد. سرانجام به عنوان عدسی تماسی روی سطح قرنیه قرار گرفت و بعدها به عنوان عدسی دورن چشمی به جای عدسی چشم جای گرفت و این اوج تحولات بود که عدسی بدون قاب وارد زندگی انسانی شد ؛ قابی پیدا کرد، روی صورت قرار گرفت و دوباره بدون قاب درون چشم رفت.
پنداری عدسی تصمیم دارد با پیشرفت‌هایی که در طول زمان ممکن می‌گردد، درون چشم پیش برود. عینک نیز توانست مراحل تکاملی خود را طی و به عنوان وسیله ای برای کمک دید به راحتی مورد استفاده قرار گیرد. در هزاره سوم بعد از میلاد عینک بهترین و ارزانترین وسیله ممکن (کمک دید) شناخته شده می‌باشد. بدین ترتیب اگر بتوانیم در فاصله زمانی بین کتاب‌‌های الکترونیکی (لوح فشرده([4] که در آغاز هزاره سوم بعد از میلاد به راحتی قابل دسترس می‌باشند تا لوح‌‌های گلی که بعنوان کتاب مورد استفاده قرار می‌گرفت، با نگاهی اجمالی طی نماییم، به راحتی با تاریخ تکامل عینک، امکانات ایجاد روشنایی، افزایش طول عمر با توجه به عمومی شدن بهداشت، آشنا خواهیم شد. به همین منظور ناچاریم به حدود چهار هزار و پانصد سال به عقب برگردیم. البته با اطلاعاتی که از تاریخ و پیش از تاریخ داریم، گرچه راجع به پیش از تاریخ اطلاعات چندانی در اختیار نداریم در آن صورت بیشتر از این تاریخ زمانی می‌توانستیم به عقب‌تر برگردیم. یعنی به دورانی برگردیم که برای بهتر شنیدن فقط جهت دهی به لاله گوش را در اختیار داشتیم ؛ عصا را به عنوان چوب دستی تکیه گاهی و دست‌افزار می‌شناختیم و با کف دست در مقابل چشم سایه‌بان ایجاد می‌نمودیم. از روزنه و یاقوت سرخ هم برای بهتر دیدن سود می‌جستیم، این موارد بهترین نسبت به زمان و در مقایسه با تحولات صورت گرفته تا اوایل هزاره سوم بعد از میلاد ابتدایی ترین وسایلی بودند که در اختیار انسان می‌توانست قرار گیرد. از آنجائی‌که عینک نیز به تدریج مسیر تکاملی خود را طی نموده، در تاریخ به فرد خاصی به عنوان مخترع عینک اشاره نمی شود. بنا براین باید در تاریخ به دورانی بر گردیم که در آن دوران استفاده از دید نزدیک برای انجام کارهای ظریف و دقیق متداول بوده و بشر برای اولین بار با پیرچشمی مواجه می‌شود، آن را می‌شناسد و برای رفع آن ابداعاتی را هم ارائه می‌نماید و روشنایی لازم برای زندگی اش از طریق نور ماه و خورشید تأمین می‌گردد.
در هر صورت انسان در مقطعی از تاریخ با پیرچشمی آشنا شده است و در مواجه با آن دو راه بیشتر نداشته، یا دست از مطالعه و انجام کارهای نزدیک برمی‌داشت و یا اراده می‌کرد و به تلاش خود ادامه می‌داد، شاید عده‌ای مطالعه و انجام کارهای نزدیک را کنار می‌گذاشتند، اما همگان این‌گونه نبوده‌اند. از آنجائی‌که بشر از ابتدا رو به سوی تکامل داشته، مسلماً افرادی تلاش نموده اند که برای رفع آن ابداعاتی ارائه نمایند، زیرا در این صورت سیر تکاملی توسط بشر طی نمی‌گردید که همین اتفاق نیز برای کتاب افتاده است. با توجه به گل نوشته‌‌های ایرانی که در موزه ایران باستان مورد مطالعه قرارگرفت و در بخش‌‌های بعدی با آنها آشنا می‌شویم می‌توان گفت به کارگیری گل رُس برای نوشتن به علت دشواری نگارش در علائم الفبا که شکلی کج و معوج داشتند با اینکه مدت‌‌های مدیدی مورد استفاده بشر بود ولی سرانجام منقرض گردید. ولی پاپیروس به طرز تحسین برانگیزی برای نگارش خطوط منحنی با قلم مو مناسب بود و تا قرن ششم بعد از میلاد دوام یافت. همراه با آن، لوحه‌‌های نگارشی که از دو یا چند تکه چوب ساخته و موم اندود می‌شد و با نخ یا رشته‌‌های چرمی محکم می‌گردید مورد استفاده بودند و دست کم از قرن چهاردهم قبل از میلاد وجود داشتند. اگر چه کتاب پوستی در آغاز هزارۀ سوم بعد از میلاد در میان کتاب دوستان جایگاه خود را حفظ نموده، ولی تغییر عمده صورت گرفته در آن، این است که نگارش دستی جای خود را به چاپ با ماشین داده و حروف‌چینی رایانه‌ای و ظهور کتاب الکترونیکی از ثلث سوم قرن بیستم دو نقطه قطع ثبات و تعادل تاریخ کتاب و تحول آن را رقم می‌زند.
[1]. نویسنده مسئول مکاتبات: میر غفار صحیحی اسکویی ، تهران ، خیابان دماوند ، روبروی بیمارستان بوعلی ، دانشکده علوم توانبخشی ، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، گروه اپتومتری دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
پست الکترونیک : goskooei@yahoo.com و goskooei@gmail.com
[2]. گروه اپتومتری دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
[3]. الگود/ چ1 /2536ش/ص381
[4] – Compact Disk
منبع :
جستارهايي در ميراث اسلامي (مجموعه مقالات، يادداشت‌ها، اسناد و متون)
دفتر پنجم (گفتارهايي در تاريخ علم)
به كوشش: دكتر یوسف بیگ‌باباپور
