مولف: زهرا زند دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه آزاد شهرری
مقدمه:
تغییر و تحولات فرهنگی همیشه در همه دوره های تاریخی صورت گرفته است. فرهنگ بارمفهومی وسیعی دارد و به نظر می رسد کلیه عادات، اخلاق و باورها یی که در آن موثرهستند در مقوله فرهنگ جای گرفته و تعریف شوند.در دوره قاجار بعد از رفت وآمد با کشورهای اروپایی و اعزام دانشجویانی جهت تحصیل به خارج این تغییرات چشمگیرتر شد. دراین پژوهش اسنادی از نحوه تاسیس مدرسه ای موسوم به نصرت در دروازه دولاب ، یکی از محلات تهران؛ بازخوانی شده است که با وجود کتابهای زیاد در مورد شرح حال رجال از حسن مرسلوند و تاریخ مدارس ایران از حسین سلطانزاده و… متاسفانه نام این مدرسه و برخی از شخصیت ها در هیچ یک از کتب دوره معاصر نبود .
دوره حکومت قاجار(1344-1210ق/ 1925-1795م) همزمان است با دگرگونیهای اجتماعی و فکری درغرب و اوج گیری پیشرفتهای علمی و فنی وگسترش نیروهای استعماری اروپاییان درجهان آن روزگار. دراین دوره است که دروازه های ایران بیش از پیش به روی جهانگشایان غرب گشوده و مظاهری از تمدن غرب همراه با سیاستهای استعمارگرانۀ آن به میهن ما وارد شد دوره ای که برخی از ایرانیان با حیرت و شگفتی ازاین پدیده های نو استقبال کردند و فرنگی مآبی و غرب دوستی رفته رفته درکشور هوادارانی یافت و جنبه هایی از فرهنگ غرب، از آن جمله آموزش و پرورش آن، الگویی برای ایرانیان شد.[1]
این دوره آغاز تحولات فرهنگی درروزگار قاجاراست. دراین هنگام بود که تاسیس نخستین مدارس به سبک جدید آغازشد وانجمن معارف تشکیل و به دنبال آن چند مدرسۀ نو بنیاد گشایش یافت و روزنامه ها ازآزادی نسبی برخوردار شدند ودرمحتوای آنها تحول نسبی رخ داد اما همه اینها بیشتردرزمان صدارت امین الدوله بود.[2]
علم و سواد آموزی درطهران ما ابتدا ازمکتب خانه ها شروع شد ولی قبل از اینکه مکتب خانه ویا مدرسه به شیوه و روش امروزی ایجاد شود، مدرسه و محل تحصیل علم عبارت بود از محوطه ای باز با ساختمانهای یک طبقه و دو طبقه که ضمیمه مسجدی بود و یا بطور مستقل،تنها بخاطر مدرسه علمیه طلاب علوم دینی احداث می گردید.[3]
در روزگارقاجار روزنامه ها سهم بسزایی دربیداری اجتماعی و گسترش مدارس جدید داشتند.[4] انقلاب مشروطیت و مدارس جدید تاثیرهای متقابلی بریکدیگرداشتند . متفکران و نویسندگان آزادیخواه و مشروطه طلب همان کسانی بودند که براهمیت مدارس جدید وگسترش علوم وفنون پیوسته تاکید داشتند.
نگاهی به تاریخ پیدایش و گسترش مدارس جدید درایران نشان می دهد که حکومتگران و دولت پیش ازانقلاب مشروطیت چندان توجهی به مدارس جدید نداشتند واکثر مدارسی که اززمان مظفرالدین شاه به بعد درایران تاسیس یافت به جزچند مدرسه مانند دارالفنون تهران و مدرسۀ مظفری تبریزومدرسۀ همایونی اصفهان توسط فرهنگ دوستان اداره می شد . پس ازتاسیس انجمن معارف و شرکت رجال ودولتمردان درامرفرهنگ و تاسیس مدارس جدید کمکهایی از سوی حکومت و رجال به این مدارس انجام گرفت. پس از استقرارمشروطیت و تشکیل مجلس بود که رسماً مسئله آموزش وپرورش مورد توجه دولت قرارگرفت و این بار نیزکشمکشهای سیاسی نگذاشت آن گونه که مورد نظرفرهنگ دوستان و آزادی خواهان بود مجلس ودولت به مدارس برسند، ولی به هرحال توجه رسمی به فرهنگ ومدارس جدید از استقرارمشروطبت به بعد آغازشد.[5]
[1] .قاسمی پویا اقبال؛مدارس جدید دردورۀ قاجاریه،تهران،مرکزنشردانشگاهی،1377،ص 10
[2] .همان، ص 37
[3] .نجمی ناصر، تهران درگذر زمان،تهران،کوتنبرگ،1377 ،ص 160
[4] . قاسمی پویا اقبال، همان، ص 106
[5] . همان،صص 248-249
