عبدالرسول خیراندیش
چکیده: خاستگاه جغرافیایی سامانیان ماوراء النهر و تعبیری خراسان بزرگ بوده است. این منطقه در عمر ساسانی تحت فرمان پاذگوسپان شرق محسوب می شد و از مرزهای مهم به شمار می آمد. پس از سقوط ساسانیان و حاکمیت یافتن اعراب مسلمان، خراسان بزرگ همچنان مرزی مهم، گسترده و پرخطر بود که با صرف نیروی فراوان و هزینه گزاف از آن نگهداری می شد. از کوهستانهای افغانستان تا مرزهای هند و نیز مرزهای ماوراء النهر و خوارزم حملات اقوام مهاجم و کافر مدام در جریان بود. زمانی امیران عرب، زمانی اشراف ایرانی و گاهی حضور مستقیم خلفایی چون هارون و مأمون به نگهداری این ثغر پراهمیت اهتمام ورزیده اند. اما با سستی گرفتن دولت خلافت کم کم اشرافیت کهن و مرزدار ایرانی ثغور خراسان قدرت را به طور کامل در دست گرفتند و به دنبال آن به تشکیل حکومت خاص خویش نیز توفیق یافتند. در شرایط جدید انطباق مرزبانی با امارت اسلامی موجب تجدید حیات آنان شده بود. لذا هم سابقۀ مرزبانی ساسانی و هم پیوند با امارت اسلامی دولت های جدید شرق ایران را به وجود آورد که از جمله آنها دولت سامانیان بود.
تاریخ، پاییز 1381، شماره 3
منبع: پرتال جامع علوم انسانی
