عظیمه اشرف پور[1]، مریم وثوقیان[2]، مرضیه توفیق[3]، افسانه خوش رفتار[4]
چکیده
فردی که به عنوان گردشگر از منزل خارج می شود ممکن است انگیزههای گردشگری متعددی داشته باشد. یکی از این انگیزهها طبیعت گردی یا اکوتوریسم میتواند باشد. در این مقاله ابتدا سعی شده است که به تمام انواع جاذبههای گردشگری استان آذربایجان شرقی و بالاخص منطقه مراغه و خداجو اشاره شده و در ادامه به تأثیرات مثبت و منفی آن در زمینه آب و خاک و حیوانات و گیاهان… مطالبی آورده شود. کاستی هایی در زمینه اکوتوریسم از دید طبیعت گردان وجود دارد که با ارائه راهکارهایی در جهت توسعه اکوتوریسم چه در سطح خرد و چه در سطح کلان در مقاله دنبال خواهد شد.
مقدمه
کشور ما از لحاظ جاذبه های توریستی در ردیف 10 کشور اول جهان قرار گرفته و از نظر منابع طبیعی رتبه پنجم جهانی را دارا می باشد. با توجه به استقبال قابل توجهی که در دهه های اخیر از توریسم شده است، در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای همسایه ایران، سرمایه گذاریهای هنگفتی برای ایجاد جاذبه های توریستی صورت گرفته است که یقیناً بازگشت قابل انتظاری خواهد داشت ولی در ایران که بسیاری از جاذبه های تاریخی و طبیعی عملا وجود دارد، اقدامهای شایسته ای برای ایجاد شرایط لازم به منظور توسعه جهانگردی و گردشگری صورت نگرفته است. کشورهای در حال رشد که وابستگی زیادی به اقتصاد تک محصولی دارند و از تغییر قیمت کالاها به شدت آسیب می بینند می توانند گردشگری و علی الخصوص طبیعت گردی را برای تنوع بخشی به اقتصاد به عنوان شکل مطلوب از دگرگون سازی برگزینند. هر جا که بیکاری شدید نیروی کار نسبتاً غیر ماهر و منابع جانشین شونده بسیار محدود برای اشتغال وجود دارد، شکل گیری فعالیتهای گردشگری و طبیعت گردی می تواند مناسب ترین اقدام باشد. در عصر پسامدرنیسم کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه دیگر نگرش حراج مالی را برای بدست آوردن ارز دنبال نمی کنند و اگر نمی توانند کالاهای صنعتی را با کیفیت بالا صادرکنند یا سهم بالایی از تولید جهانی را به دست آورند، راه حل سومی در اختیار دارند که همان روی آوردن به فعالیتهای گردشگری و اکوتوریسم است (مؤسسه آموزشی ماکائو،1387، 7).
انواع انگیزه های گردشگری
در این قسمت ابتدا به انواع انگیزههایی که محرک افراد برای گردشگری میباشد اشاره میشود.
- گردشگری تفریحی: یکی از رایج ترین اشکال گردشگری نوین همانا تفریح مبتنی بر ایجاد تفریحگاه برای گردشگران است. یک تفریحگاه گردشگری را می توان مقصد گردشگری تعریف کرد. این نوع تفریحگاه معمولاً دامنه وسیعی از خدمات و امکانات گردشگری از جمله امکانات تفریحی و استراحت را ارائه می کند.
- گردشگری شهری[5]: امروزه فعالیت های گردشگری در شهرهای کوچک و بزرگ متداول است. این شهرها غالبا گستره وسیعی از جاذبه های تاریخی و فرهنگی، خرید، رستوران ها و جنب و جوش شهری را شامل می شوند. یا ممکن است مبادی ورود و خروج گردشگران به کشور یا منطقه باشند و برای گردشگرانی که به نواحی اطراف شهر مسافرت می کنند تبدیل به پایگاه شوند.
- گردشگری ماجراجویانه[6]: گردشگری ماجرا جویانه به فعالیت گردشگرانی گفته می شود که از نظر جسمانی و شخصی خودشان را درگیر امور غالباً خطرناک می کنند. این امور شامل شکار حیوانات وحشی، سفرهای طولانی و دشوار در مناطق دورافتاده، کوه پیمایی و قایق سواری در تند آب است.
- گردشگری مبتنی بر منابع طبیعی (اكوتوريسم[7]): این نوع از فعالیت گردشگری مبتنی بر استفاده از منابع طبیعی است، اکوتوریسم در مفهوم عام و کلاسیک خود بر مبنای استفاده از منابع طبیعی است.
- گردشگری مذهبی[8]: شامل دیدار از اماکن مذهبی و انجام فرایض مذهبی
- گردشگری قومی[9]: شامل مسافرت به مناطق دورافتاده به منظور آشنایی با آداب و سنن و بررسی فولکلوریک اقوام مختلف از دیدگاه علم مردم شناسی.
- گردشگری نوستالوژیک: شامل مسافرت به مقاصدی که قبلاً برای اشخاص خاص یادآور خاطرات ویژه ای است مانند دیدار سربازان ایالات متحد از مناطق جنگی در ویتنام (یادیدار دانشجویان از مناطق جنگی کشور).
- گردشگری درمانی[10]: شامل مسافرت برای اهداف درمانی مانند استفاده از چشمه های آب گرم ومعدنی
- گردشگری ورزشی: شامل دیدار از اتفاقات مهم ورزشی مانند بازی های المپیک.
- گردشگری تجاری و بازرگانی: شامل مسافرت برای اهداف تجاری و بازرگانی مانند شرکت در نمایشگاه های تجاری و صنعتی
- گردشگری مبتنی بر دیدار دوستان و بستگان[11]
- گردشگری مبتنی بر شرکت در همایش ها، مانند گردهمایی های علمی، هنری و جشنواره های مختلف
- گردشگری روستایی: شامل بازدید از مناطق روستایی و ویژگیهای منحصر به فرد آن ها مانند روستاهای ماسوله و کندوان
- گردشگری تاریخی: شامل دیدار از مناطق فرهنگی، تاریخی و باستانی و جاذبه های قدیمی مانند عجایب هفت گانه جهان (حیدری چیانه، 1383، 85-83).
در آینده:
15- گردشگری فضایی[12]
16- گردشگری اینترنتی (حیدری چیانه، 1387، 43-39).
اکوتوریسم
بسیاری از افراد و گردشگران با این هدف به مسافرت می روند که در محیط طبیعی و با پرداختن به فعالیت هایی چون قدم زدن، تماشای حیات وحش و گردش در مناطق خوش منظره تجربه هایی کسب کنند. بازدید از جاذبه های طبیعی اهمیت خاصی دارد. با افزایش روز افزون جمعیت وفشارهای خرد کنندگی زندگی ماشینی در شهرهای بزرگ جهان که هیچ سازگاری با روح و روان بشر ندارند، جهانیان سعی دارند به محض یافتن وقت مناسبی به دامن زیبای طبیعت پناه برند. گردشگران امروزی صرفاً به خاطر بازدید از موزه ها و آثار باستانی و تاریخی به گردشگری نمی پردازند بلکه در جستجوی مناطقی از جهان هستند که هنوز بکر طبیعی در آنها باقی مانده اند. در این میان مناطقی دارای اهمیت هستند که یکی از سه ویژگی ذیل را دارا باشند: 1- مناطق طبیعی که به خاطر ایجاد پارک های محلی، جنگل و مناطق حفاظت شده، باقی مانده اند.2- مناطق طبیعی که به خاطر انجام توسعه منطقی ( آمایش سرزمین) حفاظت شده اند.3- مناطق طبیعی که به واسطه گونه های گیاهی و جانوری خاص زیست گاه های خود منحصر به فرد هستند و به خاطر یک یا هر دو دلیل حفظ شده اند. گردشگری به منظور بازدید از محیط طبیعی اصطلاحاً گردشگری محیطی یا اکوتوریسم نامیده می شود (معصومی، 1385، 45-43).
اکوتوریسم از وجوه گردشگری پایدار قلمداد می گردد. اکوتوریسم یعنی سفر مسئولانه به پهنه طبیعت، سفری که محیط زیست را پاس می دارد و به زندگی مردمان محلی رونق می بخشد. طبیعت گردان منافع میزبانان را از جنبه های زیست محیطی، فرهنگی و اقتصادی مد نظر قرار می دهد (ضرغامی ودیگران، 1384، 12). اکوتوریسم معادل طبیعت گردی است که با انگیزه استفاده از جاذبه ها و توانمندی های طبیعی و تمام جاذبه هایی که به نوعی با طبیعت در ارتباط هستند صورت می گیرد مانند کوهنوردی، کوه پیمایی، صخره نوردی، پیاده روی، دامنه نوردی، قایق رانی و قایق سواری در رودخانه های آرام، شنا، انواع اسکی (اسکی روی آب، برف، چمن و یخ)، پرواز با گایت، اسکیت روی یخ، اسکیت چرخ دار، حمام آفتاب، غارنوردی، یخچال نوردی، تماشای مناظر طبیعی (حیوانات، گل و گیاهان کمیاب و پرندگان) گردش و پیک نیک، تله کابین، بازدید علمی، خرید و اکوتورهای مختلف مانند تمشک چینی، فندق چینی، انگور چینی، گلاب گیری… (فصلنامه موج سبز ، 1380، 51).
[1] – Az_ashrafpour@yahoo.com
[2] – Vosooghi.maryam@yahoo.com
[3]– M_tofigh82@yahoo.com
[4] – A.khoshraftar@yahoo.com
[5] – Urban Tourism
[6] – Adventure Tourism
[7] – Ecotourism
[8] – Religion Tourism
[9] – Ethnic Tourism
[10] – Health Tourism
[11] – Visting Friends And Relatives(VFR)
[12] – Space Tourism
منبع :
جستارهايي در ميراث اسلامي (مجموعه مقالات، يادداشت‌ها، اسناد و متون)
دفتر سوم (ويژه‌نامة مراغه‌پژوهي)
به كوشش: دكتر مسعود غلاميّه، دكتر یوسف بیگ‌باباپور
