محمود جعفری دهقی
چکیده: به نظر می رسد که ویژگی های شهرهای آرمانی از یک سو در کهن ترین اسطوره های ایرانی و از سوی دیگر در شاهنامۀ حکیم طوس مندرج است. ظاهراًبن مایه و الگوی شهر آرمانی، یکی ور جمکرد است که کهن ترین نمونه از اینگونه شهرهاست و بنابر روایت وندیداد، به دست جمشید بنا شد تا نمونه ای از موجودات اهورایی در آن نگهداری شود. یکی از ویژگی های این ور یا بارو، جاودانگی آن است و افزون بر این، در آن، نشانی از سرما، گرما، تاریکی، بیماری و مرگ دیده نمی شود. نمونه ای دیگر از این دست، بنایی است که بر پایۀ مهریشت، ایزد مهر بر فراز کوه اساطیری هرا (البرز) بر پا کرده است که در ان نیز از شب، تاریکی، سرما، گرما، بیماری و مرگ اثری نیست.
به نظر نگارنده، حکیم طوس با ارائۀ کنگ دژ به عنوان نمونه ای آسمانی از این جادوان شهر آرمانی به کهن الگوهای آن نیز نظر داشته است. از این رو، آن را چنین توصیف می کند که:
الف. شهری فراخ است با باغها و بناهای زیبا
ب. هوای آن معتدل است و در آن از گرما و سرما خبری نیست.
ج. آب آن گواراست و در آن نشانی از بیماری و مرگ نیست.
هدف از نگارش این مقاله مقایسۀ کنگ دژ به عنوان شهر شاهنامه با نمونه های اساطیری آن در متون باستانی است، تا بدین وسیله پرتوی بر خواستگاه اندیشه های حکیم طوس افکنده شود.
پژوهشهای ایرانشناسی، سال اول، شمارۀ اول، پائیز و زمستان 90
